Muhsin Ertekin

İSTEĞE BAĞLI SİĞORTA:

5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNUNA GÖRE 01/10/ 2008 TARİHİNDEN İTİBAREN İSTEĞE BAĞLI SİGORTA:
İsteğe bağlı sigortalılık isminden de anlaşılacağı üzere bireylerin kendi istek ve arzularına bağlı bir sigorta koludur. Kanun koyucu, zorunlu sigortaya tabi olmayanları sosyal güvenlik şemsiyesi altına alarak sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla bu sigorta türünü hayata geçirmiş bulunmaktadır.
İsteğe bağlı sigortalılık hükümleri 5510 Sayılı Kanunun 50, 51 ve 52 inci maddelerinde belirtilmiş olup uygulama ile ilgili” Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği” 28.08.2008 tarihli ve 26921 sayılı” (md.97-102), tebliğ ise 20.09.2008 tarih ve.27011 sayılı Resmi Gazete yayınlanmıştır.
Hemen belirtmek gerekirse yürürlükten kaldırılan sosyal güvenlik kanunlara nazaran isteğe bağlı sigorta olma şartları bu kanunla daha da kolaylaştırılmıştır.
İsteğe bağlı sigortalının tanımı ve faydalanılan sigorta kolları:
5510 Sayılı kanunun 50 inci maddesinin birinci fıkrasına göre İsteğe bağlı sigorta;” Kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigortadır.”
Tanımı yapılan bu madde hükmünden de anlaşılacağı üzere isteğe bağlı sigorta, kişilerin sigorta primi ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına yani malullük yaşlılık ve ölüm sigortası ile genel sağlık sigortasına tabi olmayı sağlayan bir sigorta türüdür.
İsteğe bağlı sigortalılar kısa vadeli (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası) sigorta kollarından faydalanamazlar.
İsteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalılar 01.10.2008 tarihinden itibaren genel sağlık sigortalısı sayıldıklarından bakmakla yükümlü olunan kişi olsalar bile genel sağlık sigortası primini ödemek zorundadır. Örneğin;  Eşinin zorunlu sigortaya tabi olması nedeniyle eşinden dolayı genel sağlık sigortasından faydalanan ev hanımı isteğe bağlı sigortaya devam etmesi durumunda sağlık primi ödemekle yükümlü olacaktır.
İsteğe bağlı sigortalının hak sahipleri de genel sağlık sigortasından (gerekli şartları taşımaları kaydıyla) faydalanırlar.
İsteğe bağlı sigorta olabilme (kabul edilme) ve başvuru şartları:
5510 Sayılı kanun ile aşağıda belirtildiği üzere isteğe bağlı sigortaya devam edebilme koşulları kolaylaştırılmış olup bu kanunun 50 inci maddesine göre;  Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmek iken Sosyal Güvenlik Sözleşmesi yapılmayan ülkelerdeki Türk Vatandaşlarından;
a-) 18 yaşını doldurmuş olmak
b-)  5510 Sayılı kanuna tabi zorunlu olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının a bendine (hizmet akdi ile) göre çalışanlardan ay içinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak, (Örneğin zorunlu olarak bir ayda 25 gün çalışan bir sigortalı geri kalan 5 gününü isteğe bağlı prim ödeyerek 30 güne tamamlayabilir.)
c-) Kendi sigortalılığından dolayı Türkiye’ deki sosyal güvenlik kuruluşlarından aylık bağlanmamış olmak
d-) Örneği Kurumca hazırlanan “İsteğe Bağlı Giriş Bildirgesi” ile kurumun ilgili ünitesine (ikametgâhın bağlı bulunduğu il ve merkez müdürlükleri) başvurmak şarttır
Bazı sigorta kolları uygulanan sigortalılardan isteğe bağlı sigortalı olabilecekler:
5510 Sayılı kanunun 50 inci maddesinin birinci fırkasındaki açık hükme göre Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunan ülkede ikamet edenler Türkiye’de isteğe bağlı sigortalı olamazlar. (Fransa, İngiltere, İsveç ve isviçrede ikamet eden vatandaşlarımız isteğe bağlı sigortaya devam edebilirler.)
5510  Sayılı kanunun 5 inci maddesinin a bendinde belirtilen hizmet akdiyle çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumlar ile tutuk evleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan (4/a kapsamında sayılan) hükümlü ve tutuklular hakkında sadece meslek hastalığı ve analık sigortası  b bendinde belirtilen 3308 Sayılı kanuna göre aday çırak mesleki işetmelerde eğitim gören, öğrenciler  hakkında  iş kazası ve meslek hastalığı ile  hastalık sigortası,
Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı, e bendinde belirtilen Türkiye İş kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme ve geliştirme kurslarına katılanlar hakkında iş kazası meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulandığından bu sigortalılar ile
Kamu idarelerinde çalışmakta iken iş sözleşmesi askıda kalanlar (5510/88 inci md.),
—İşsizlik ödeneği alanlar,
—İş sözleşmesi sona ermemiş olanlardan grev veya ücretsiz izin ya da kampanya sonu işi bırakanların yeni kampanya döneminde işe devam edecek olması nedeniyle iş sözleşmesi askıda kalanlar, 01.10.2008 tarihinden itibaren 5434 Sayılı kanunun 12 inci maddesi gereği isteğe bağlı şartları taşımayanlar,
Harp malulleri, 3713 Sayılı  Terörle Mücadele Kanunu 2330 sayılı Nakdi tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkındaki Kanuna göre Vazife Aylığı bağlanmış  maluller diğer şartları da taşımaları kaydıyla isteğe bağlı sigortalı olabilirler..
5510 Sayılı kanunun yürürlüğe girdiği tarihte (01.10.2008)  prim ödeyerek isteğe bağlı sigortaya devam edenlerin durumu:
Yürürlükten kaldırılan 506 Sayılı kanunun (SSK) 85 inci, 1479 (Bağ-Kur) sayılı kanunun 79 uncu ve 2926 (Tarım Bağ-Kur) sayılı kanunun 60 ıncı maddesine göre prim ödeyerek isteğe bağlı devam edenler (İsteğe bağlı sigorta şartları taşıyanlar)  yazılı talep de bulunmaksızın isteğe bağlı sigortalılıkları devam edecek. Ancak bunların isteğe bağlı sigortalılıkları 01.10.2008 tarihinden sonra 5510 Sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının b bendi kapsamında sayılacak yani kendi adına ve hesabına tabi bağımsız çalışanların (Bağ-kur) hizmetleri gibi kabul edilecek ve buna göre eski adıyla Bağ-Kur gibi değerlendirilecek. Örneğin Kendi adına ve hesabına tabi bağımsız olarak (Bağ-Kurlu) çalışırken işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra 01/10/2008 tarihinden önce 506 Sayılı kanunun 85 inci maddesine göre (isteğe bağlı sigortaya devam edebilme şartlarını taşıyanlardan) isteğe bağlı sigortaya devam edenlerin 01/10/2008 tarihinden önce geçen isteğe bağlı sigorta hizmetleri 506 sayılı kanuna göre bu tarihten sonra geçen isteğe bağlı sigorta hizmetleri ise yasa gereği eski adıyla Bağ-Kurda  5510 sayılı kanunda 4/b kapsamında geçmiş gibi sayılacağından 2829 Sayılı kanuna (hizmet birleştirme) göre son üç yıl altı ay isteğe bağlı prim ödeyerek 506 sayılı (SSK dan) Kanuna göre emekli olacakların bu hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir..
İsteğe bağlı sigorta başlangıç tarihi;
İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı giriş bildirgesinin veya talep dilekçesinin Kurum kayıtların intikal ettiği tarihi takip eden günden başlar.
İsteğe bağlı giriş bildirgesi adi posta veya kargo ile gönderilmesi yada kuruma doğrudan verilmesi halinde başvuru tarihi kurum kayıtların intikal ettiği tarih, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta ile gönderilmesi halinde postaya verildiği tarih başvuru tarihi olarak esasa alınır.
Zorunlu sigortaya tabi (4/a kapsamında) çalışması bulunanların isteğe bağlı sigortalılıkları zorunlu sigortalılığın sona erdiği tarihi takip eden günden başlatılır.
İsteğe bağlı primlerin hesaplanması:
İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 Sayılı kanunun 82 inci maddesine istinaden tespit edilen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak üzere sigortalı tarafından belirlenen ve yazılı olarak talep edilen prime esas aylık kazancın %32 si olup bunun %20 si malullük yaşlılık ve ölüm sigortası, %12 si genel sağlık sigortası primidir. Ancak yabancı uyruklu sigortalılardan Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmayanlar ile Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunmayan ülkelerde iş alan işverenlerin yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırmak üzere götürdükleri Türk işçilerinin kısa vadeli sigorta kolları ve Genel Sağlık Sigorta primleri 5510 sayılı kanun gereği işverenlerce ödendiğinden bunlar sadece %20 oranında isteğe bağlı primi öderler.
İsteğe bağlı sigorta priminin ödenme süresi:
İsteğe bağlı sigorta priminin ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerekir.
Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde sigortalı veya hak sahipleri tarafından gecikme cezası ve gecikme zammıyla ödenen isteğe bağlı sigorta primleri de geçerli sayılarak bu süreler hizmet olarak değerlendirir. Ancak bir yıl geçtikten sonra ödenen primler geçerli sayılmayarak ödenen isteğe bağlı primler kendilerine veya hak sahiplerine iade edilir ve hizmetten sayılmaz. 5510 Sayılı kanun 87 inci maddesinin birinci fıkrasının b bendinde belirtilen “4 üncü maddenin birinci fıkrasının b bendine tabi olanlar ile bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal güvenlik destek primine tabi olanlar,  isteğe bağlı sigortalı olanlar ve 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının d ve g bentlerinde sayılan kişilerin” zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde isteğe bağlı sigortaya tabi ödedikleri primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle kuruma olan borçlarına mahsup edilir.
İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi:
a-) İsteğe bağlı sigortaya devam edenler dilekçe vererek isteğe bağlı sigortalılıklarını sona erdirebilirler. Ancak isteğe bağlı sigortalılıkları dilekçenin kurum kayıtların intikal ettiği tarihten önceki primi ödenmiş son günü takip eden günden, (örneğin Kuruma 30.06.2009 tarihinde isteğe bağlı sigortaya son vermek için talepte bulunan sigortalının en son ödediği tarih de 30.06.2009 ise isteğe bağlı sigortalılığı 01.07.2009 tarihinde sona erer)
b-) aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmaları şartıyla aylık talep tarihinden itibaren,
c-) Prim borcu bulunmayan sigortalının ölümü halinde ölüm tarihinden, prim borcu bulunanlardan hak sahipleri 12 ay içinde isteğe bağlı sigorta primlerini ödememişlerse veya hak sahiplerinin talebi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan,
d-) Sigortalının 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının  a ve b kapsamında çalışmaya başladıkları tarihten bir gün önce, b kapsamında çalışmaya başlayanların ise  çalışmaya başladıkları tarihten itibaren,.
e-)Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden doğan haklar saklı kalmak şartı ile sigortalının ikametinin yurt dışına taşındığı (sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş yapan işverenlerce yut dışına götürülen Türk işçiler hariç)  tarihten itibaren sona erer.
İsteğe bağlı sigortaya devam ederken zorunlu sigortaya tabi çalışması bulunduğu tespit edilenlerin çakışan isteğe bağlı sigortası iptal edilerek talep de bulunulması halinde primleri iade edilir,  çakışmayan isteğe bağlı sigortalılıkları geçerli sayılır.
Ay içinde 30 günden az çalışan ve ya 5510 Sayılı kanunun 80 inci maddesin uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 Sayılı iş kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortalı olmak için istekte bulunmaları halinde, zorunlu sigortalı çalışmalarına ait prim ödeme gün sayıları ayın başından başlanarak mal edilir, isteğe bağlı sigortaya prim ödediği süreler 30 günü geçmemek üzere eklendiğinden bu sigortalıların isteğe bağlı sigortalılığı zorunlu sigortalılıklarına ait son günü takip eden günden başlatılır. Zorunlu sigortalılıkları devam edenlerin (ay içinde 30 günden az çalışanlar hariç )isteğe bağlı sigorta talepleri kabul edilmez.

dirir. Ancak bir yıl geçtikten sonra ödenen primler geçerli sayılmayarak ödenen isteğe bağlı primler kendilerine veya hak sahiplerine iade edilir ve hizmetten sayılmaz. 5510 Sayılı kanun 87 inci maddesinin birinci fıkrasının b bendinde belirtilen “4 üncü maddenin birinci fıkrasının b bendine tabi olanlar ile bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal güvenlik destek primine tabi olanlar,  isteğe bağlı sigortalı olanlar ve 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının d ve g bentlerinde sayılan kişilerin” zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde isteğe bağlı sigortaya tabi ödedikleri primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle kuruma olan borçlarına mahsup edilir.
İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi:
a-) İsteğe bağlı sigortaya devam edenler dilekçe vererek isteğe bağlı sigortalılıklarını sona erdirebilirler. Ancak isteğe bağlı sigortalılıkları dilekçenin kurum kayıtların intikal ettiği tarihten önceki primi ödenmiş son günü takip eden günden, (örneğin Kuruma 30.06.2009 tarihinde isteğe bağlı sigortaya son vermek için talepte bulunan sigortalının en son ödediği tarih de 30.06.2009 ise isteğe bağlı sigortalılığı 01.07.2009 tarihinde sona erer)
b-) aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmaları şartıyla aylık talep tarihinden itibaren,
c-) Prim borcu bulunmayan sigortalının ölümü halinde ölüm tarihinden, prim borcu bulunanlardan hak sahipleri 12 ay içinde isteğe bağlı sigorta primlerini ödememişlerse veya hak sahiplerinin talebi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan,
d-) Sigortalının 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının  a ve b kapsamında çalışmaya başladıkları tarihten bir gün önce, b kapsamında çalışmaya başlayanların ise  çalışmaya başladıkları tarihten itibaren,.
e-)Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden doğan haklar saklı kalmak şartı ile sigortalının ikametinin yurt dışına taşındığı (sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş yapan işverenlerce yut dışına götürülen Türk işçiler hariç)  tarihten itibaren sona erer.
İsteğe bağlı sigortaya devam ederken zorunlu sigortaya tabi çalışması bulunduğu tespit edilenlerin çakışan isteğe bağlı sigortası iptal edilerek talep de bulunulması halinde primleri iade edilir,  çakışmayan isteğe bağlı sigortalılıkları geçerli sayılır.
Ay içinde 30 günden az çalışan ve ya 5510 Sayılı kanunun 80 inci maddesin uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 Sayılı iş kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortalı olmak için istekte bulunmaları halinde, zorunlu sigortalı çalışmalarına ait prim ödeme gün sayıları ayın başından başlanarak mal edilir, isteğe bağlı sigortaya prim ödediği süreler 30 günü geçmemek üzere eklendiğinden bu sigortalıların isteğe bağlı sigortalılığı zorunlu sigortalılıklarına ait son günü takip eden günden başlatılır. Zorunlu sigortalılıkları devam edenlerin (ay içinde 30 günden az çalışanlar hariç )isteğe bağlı sigorta talepleri kabul edilmez.

Muhsin Ertekin/Alıntı