SORKUN’UN HALK EDEBİYATI VE HALK BİLİMİ

Fatma Doğan

ÖN SÖZ

Halk bilimi ve halk edebiyatı, insan yaşamının doğumundan ölümüne kadar içerisinde yer alan maddi ve manevi bütün ögeleri kapsayan, araştıran, değerlendiren, insanlığın kültür tarihinin ve halk kültürünün gelişimi arasındaki farkları ortaya koyan bir bilim dalıdır. Yapmış olduğum bu derlemede geçmişten geleceğe kültürel zenginliği ortaya çıkarmak amaçlı tarihi süreç içindeki sözlü kültürün günümüze ulaşan mahsulleri araştırılmıştır. Folklorik unsurlar detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Bütün bunlardan hareketle Anadolu insanının dünya görüşünü, yaşama biçimini, bireysel-toplumsal sorunlarını görmekteyiz. Bir milletin kültürel kimliğinin oluşmasında halk kültürünün ve ürünlerinin önemi büyüktür.

Bu çalışma Bozkır-Sorkun Kasabasında yapılmış olup, ses kayıtlarının hepsi mahalle insanına aittir. Gezip görülen yerlerin fotoğrafları bu derlemede kaynak olarak kullanılmıştır. Bazı kaynak kişilerim ses ve görüntü almama izin vermediler. Ben de onlar anlatırken kendim not tuttum. Birkaç tanesi de anlattığı hikayelerin devamını unuttuklarını söylediler. Bazıları gerçekten unutmakla beraber bazıları ise bilmelerine rağmen unuttuklarını söylediler. Onları ne kadar ikna etmeye çalışşam da söylemediler. Bunun haricinde Sorkun’daki bazı etnografik malzemeleri bulmakta zorluk çektim. Kullanım alanı zayıfladıkça artık evlerde pek bulundurulmamaktadır. Kapı kapı dolaşarak zorda olsa bu malzemeleri buldum. Fotoğraflarını çektim ve derlememde kullandım. Bazı yöresel yemeklerimizi anneme yaptırıp, bazılarını ise denk geldiğim evlerde fotoğraflarını çekerek çalışmama koydum.

Çalışma konusunun belirlenmesinde ve çalışmanın hazırlama sürecinin aşamalarında bilgilerini, tecrübelerini ve değerli zamanını esirgemeyerek bana yardımcı olan değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Aziz AYVA’ya teşekkürü borç bilirim. Çalışmamda bana yardımcı olan başta kaynak kişilerime (Yusuf DOĞAN, Yusuf KARABACAK, Fatma DOĞAN, Arzu GÜNEY, Gülten ARSLAN, Miyase KOÇAK) şükranlarımı sunarım. Beni bu günlere sevgi, saygı ve merhamet kelimelerinin anlamlarını bilecek şekilde getiren, desteklerini bir an bile esirgemeyen, bana güvenen, her zaman arkamda duran aileme ise ne kadar teşekkür etsem azdır. Sorkun’un kalkınmasında ve gelişmesinde, birlik içinde olmamıza

yardımcı olan Sayın Hüseyin Çetin’e minnetlerimi özellikle belirtmek istiyorum. Çalışmamın hazırlanması konusunda bana yardımcı olması sebebiyle de ayrıca kendisine teşekkür ederim. Son olarak şiirleriyle yapmış olduğum ödevi renklendiren, bir an olsun yardımcı olmakta tereddüt etmeyen kasabamız şairleri Kemal SEYYAHİ ve Celal Ünal’a çok teşekkür ederim.

Fatma DOĞAN

Konya/2020

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİK SAYFASI………………………………………………………………………….. I

TEZ KABUL FORMU …………………………………………………………………………………. II

ÖN SÖZ …………………………………………………………………………………………………….. III

İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………………………………. V

GİRİŞ …………………………………………………………………………………………………………… 1

A. SORKUN’UN TARİHÇESİ ………………………………………………………………………. 1

A.1. Türklerden Önce Sorkun Yöresi …………………………………………………………….. 1

A.2. Türk İdaresinde Sorkun …………………………………………………………………………. 1

B. SORKUN’UN COĞRAFİ DURUMU ………………………………………………………… 1

BİRİNCİ BÖLÜM

SORKUN KASABASI HALK EDEBİYATI ÜRÜNLERİ

A. MENSUR TÜRLER ………………………………………………………………………………….. 3

1. Masallar ………………………………………………………………………………………………….. 3

1.1. Bir Gulp ……………………………………………………………………………………………. 3

1.2. Bismillah ………………………………………………………………………………………….. 3

1.3. Eğri Büğrü ………………………………………………………………………………………… 4

1.4. Garınca ve Develer …………………………………………………………………………….. 4

1.5. Goca Gurt …………………………………………………………………………………………. 5

1.6. Hileci Dilki ……………………………………………………………………………………….. 5

1.7. Güller Açan Gız …………………………………………………………………………………. 6

1.8. Küllükdeki Horaz ………………………………………………………………………………. 6

1.9. Barmak Yiyen Cadı ……………………………………………………………………………. 7

1.10. Mıddıcık …………………………………………………………………………………………. 7

1.11. Açıl Ağacım Açıl ……………………………………………………………………………… 9

1.12. Süslü Gadın …………………………………………………………………………………….. 9

2. Efsaneler ……………………………………………………………………………………………….. 11

2.1. Tazı Alanı ……………………………………………………………………………………….. 11

2.2. Dipsiz Göl Efsanesi ………………………………………………………………………….. 11

2.3. Delalı Gayası …………………………………………………………………………………… 12

3. Halk Hikayeleri ……………………………………………………………………………………… 14

3.1. Hurşit Bey ile Mahin ………………………………………………………………………… 14

3.2. Arzı ile Gamber ……………………………………………………………………………….. 15

3.3. Beğbeyra ile Mahmeyri …………………………………………………………………….. 16

4. Menkıbeler ……………………………………………………………………………………………. 19

4.1. Hz. Yusuf Kıssası …………………………………………………………………………….. 19

5. Fıkralar …………………………………………………………………………………………………. 22

5.1. Doğdu Öldü …………………………………………………………………………………….. 22

5.2. Gurdun Guyruğu ………………………………………………………………………………. 22

5.3. Hoca Efendi İle Eşşek ………………………………………………………………………. 22

B. MANZUM TÜRLER ………………………………………………………………………………. 23

1. Maniler …………………………………………………………………………………………………. 23

2. Ninni …………………………………………………………………………………………………….. 26

3. Tekerlemeler …………………………………………………………………………………………. 27

4. Ağıtlar ………………………………………………………………………………………………….. 29

5. İlahiler ………………………………………………………………………………………………….. 31

C. KALIPLAŞMIŞ İFADELER …………………………………………………………………… 34

1. Atasözleri ve Deyimler …………………………………………………………………………… 34

2. Dua ve Beddualar …………………………………………………………………………………… 36

3. Bilmeceler …………………………………………………………………………………………….. 38

4. Sayışmacalar …………………………………………………………………………………………. 40

İKİNCİ BÖLÜM

SORKUN KASABASI HALK BİLİMİ ÜRÜNLERİ

A. GEÇİŞ DÖNEMİ UYGULAMALARI …………………………………………………….. 43

1. Doğum ………………………………………………………………………………………………….. 43

2. Ölüm …………………………………………………………………………………………………….. 45

3. Evlenme ………………………………………………………………………………………………… 46

B. SORKUN’ DA BAYRAM ………………………………………………………………………… 49

1. Ramazan Bayramı ………………………………………………………………………………….. 49

2. Kurban Bayramı …………………………………………………………………………………….. 50

C. SORKUN’ UN YÖRESEL YEMEKLERİ ……………………………………………….. 51

1. Garamlık Pilavı ……………………………………………………………………………………… 51

2. Etli Nohutlu Pilav …………………………………………………………………………………… 52

3. Kurutulmuş Bakla Yemeği ………………………………………………………………………. 53

4. Mıkla ……………………………………………………………………………………………………. 54

5. Yoğurtlu Çorba………………………………………………………………………………………. 55

6. Şalga Pilavı……………………………………………………………………………………………. 56

7. Ayran Aşı ……………………………………………………………………………………………… 57

8. Bancar Pürçüğü Pilavı …………………………………………………………………………….. 58

9. Etli Bamya Çorbası ………………………………………………………………………………… 59

10. Soğan Aşı ……………………………………………………………………………………………. 60

11. Keşli Ekmek ………………………………………………………………………………………… 61

12. Tarhana Çorbası …………………………………………………………………………………… 63

12.1. Tarhana Yapımı ……………………………………………………………………………… 63

13. Sobada Dilimlenmiş Gumpir ………………………………………………………………….. 66

14. Sini Dişi ………………………………………………………………………………………………. 67

15. Keşkek ………………………………………………………………………………………………… 68

VII

16. Bulgur Yapımı ……………………………………………………………………………………… 69

17. Keş Yapımı………………………………………………………………………………………….. 71

18. Salça Yapımı ……………………………………………………………………………………….. 73

19. Tahin Yapımı / Tahin Derğirmenleri ………………………………………………………. 74

D. SORKUN’ DA HALK HEKİMLİĞİ VE OCAKLAR ………………………………. 76

1. Halk Hekimliği ………………………………………………………………………………………. 76

2. Ocaklar …………………………………………………………………………………………………. 78

E. SORKUN’ DA HALK İNANIŞLARI ……………………………………………………….. 80

F. SORKUN’UN YÖRESEL KIYAFETLERİ ………………………………………………. 83

G. SORKUN’ DA ÇOCUK OYUNLARI ……………………………………………………… 84

1. Dombiş …………………………………………………………………………………………………. 84

2. Birdir Bir ………………………………………………………………………………………………. 84

3. Körebe ………………………………………………………………………………………………….. 85

4. Cıngırlık ……………………………………………………………………………………………….. 85

5. Oratada Sıçan ………………………………………………………………………………………… 86

6. Cehennem ……………………………………………………………………………………………… 86

7. Top Taş…………………………………………………………………………………………………. 87

8. Çarşıya Gittim ……………………………………………………………………………………….. 87

9. Mendil Kapmaca ……………………………………………………………………………………. 88

10. İp Atlama …………………………………………………………………………………………….. 89

11. Bilemedim Bulamadım …………………………………………………………………………. 90

12. İstop ……………………………………………………………………………………………………. 91

13. Bilya Oyunu ………………………………………………………………………………………… 91

14. Kipi …………………………………………………………………………………………………….. 92

15. Aşık Oyunu …………………………………………………………………………………………. 92

16. Yağ Satarım Bal Satarım ……………………………………………………………………….. 93

17. Çatlak Patlak ……………………………………………………………………………………….. 93

18. Saklambaç …………………………………………………………………………………………… 94

19. Vezirgan Başı ………………………………………………………………………………………. 95

H. SORKUN’UN YER ADLARI VE HALK AĞZI ………………………………………. 96

1. Sorkun’un Yer Adları ……………………………………………………………………………… 96

1.1. Domuz Tepesi ………………………………………………………………………………….. 96

1.2. Kelek Yeri ………………………………………………………………………………………. 96

1.3. Borluk …………………………………………………………………………………………….. 96

1.4. Apdal Yurdu ……………………………………………………………………………………. 96

1.5. Birevler …………………………………………………………………………………………… 96

1.6. Yaz Munarı ……………………………………………………………………………………… 97

1.7. Öylen Yeri ………………………………………………………………………………………. 97

1.8. Su Gözü ………………………………………………………………………………………….. 97

1.9. Yoğurdu Gara Dağı ………………………………………………………………………….. 97

1.10. Akmunar Dağı ……………………………………………………………………………….. 97

VIII

1.11. Yaylalar ………………………………………………………………………………………… 97

1.12. Daryası ………………………………………………………………………………………….. 99

1.13. Gatıran Burnu ………………………………………………………………………………… 99

1.14. Hacı Omar Depesi ………………………………………………………………………….. 99

2. Sorkun’un Halk Ağzı ……………………………………………………………………………. 100

I. SORKUN’UN ETNOGRAFİK MALZEMELERİ …………………………………… 102

1. Dibek ………………………………………………………………………………………………….. 102

2. Elek ……………………………………………………………………………………………………. 102

3. Saban ………………………………………………………………………………………………….. 102

4. Atkı …………………………………………………………………………………………………….. 102

5. Dirgen …………………………………………………………………………………………………. 102

6. Yuvak …………………………………………………………………………………………………. 102

7. Kile …………………………………………………………………………………………………….. 102

8. Dırmık ………………………………………………………………………………………………… 102

9. Senit……………………………………………………………………………………………………. 102

10. Sini …………………………………………………………………………………………………… 102

11. Gosa………………………………………………………………………………………………….. 103

12. Külünk ………………………………………………………………………………………………. 103

13. Bişşek ……………………………………………………………………………………………….. 103

14. Tuluk ………………………………………………………………………………………………… 103

15. Gazan ………………………………………………………………………………………………… 103

16. Eksiranı …………………………………………………………………………………………….. 103

17. Galbur ……………………………………………………………………………………………….. 103

18. Sâç ……………………………………………………………………………………………………. 103

19. Güğüm ………………………………………………………………………………………………. 103

20. Sayacak …………………………………………………………………………………………….. 103

21. Dığan ………………………………………………………………………………………………… 104

22. Tufran ……………………………………………………………………………………………….. 104

23. Orak ………………………………………………………………………………………………….. 104

24. Tağra ………………………………………………………………………………………………… 104

25. Nacak ………………………………………………………………………………………………… 104

26. Satır ………………………………………………………………………………………………….. 104

27. Eğef ………………………………………………………………………………………………….. 104

28. Yan Gayış ………………………………………………………………………………………….. 104

29. Şelek Gazma ………………………………………………………………………………………. 104

30. El Daşı ………………………………………………………………………………………………. 104

31. Çapa ………………………………………………………………………………………………….. 105

32. Irbık ………………………………………………………………………………………………….. 105

33. Bel ……………………………………………………………………………………………………. 105

34. Mıh …………………………………………………………………………………………………… 105

35. Balta …………………………………………………………………………………………………. 105

36. Çilingir ……………………………………………………………………………………………… 105

37. Yağrık ……………………………………………………………………………………………….. 105

38. Sındı …………………………………………………………………………………………………. 105

39. Gıl Darağı ………………………………………………………………………………………….. 105

40. Örs ……………………………………………………………………………………………………. 105

41. Gosa Çekici ……………………………………………………………………………………….. 106

42. Dörpü………………………………………………………………………………………………… 106

43. Bakraç ………………………………………………………………………………………………. 106

44. Erende ………………………………………………………………………………………………. 106

45. Semer………………………………………………………………………………………………… 106

46. El Terezisi …………………………………………………………………………………………. 106

47. Küme ………………………………………………………………………………………………… 106

48. Maşrafa ……………………………………………………………………………………………… 106

49. At Arabası …………………………………………………………………………………………. 106

50. Eğe ……………………………………………………………………………………………………. 106

51. Beğlik Gazma …………………………………………………………………………………….. 106

52. Dağar ………………………………………………………………………………………………… 107

53. Gem ………………………………………………………………………………………………….. 107

54. Çizi Gazması ……………………………………………………………………………………… 107

55. Bişirgeç …………………………………………………………………………………………….. 107

56. Düğen ……………………………………………………………………………………………….. 107

İ. YAĞMUR DUASI ………………………………………………………………………………….. 108

J. KOÇ-TEKE KATIMI ……………………………………………………………………………. 109

K. KURT AĞZI BAĞLAMA ……………………………………………………………………… 111

L. KÜTÜK DÖKME ………………………………………………………………………………….. 112

M. HIDIRELLEZ ……………………………………………………………………………………… 113

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SORKUN KASABASI ŞAİRLERİ, OZANLARI, HALK ŞİİRLERİ ÖRTNEKLERİ

A. YURTTAŞ HÜSEYİN …………………………………………………………………………… 114

1. Hayatı …………………………………………………………………………………………………. 114

2. Şiirleri …………………………………………………………………………………………………. 115

2.1. Karasu …………………………………………………………………………………………… 115

2.2. Kendinle Söyleşmek ……………………………………………………………………….. 115

2.3. Çocukluğuma Bakıyorum Çocukluğumu Hatırlıyorum ……………………….. 116

2.4. Yurttaşca ……………………………………………………………………………………….. 117

2.5. Koca Çınar …………………………………………………………………………………….. 118

2.6. Hüseyin Nedir ………………………………………………………………………………… 118

2.7. Küs Gitmek ……………………………………………………………………………………. 119

B. CELAL ÜNAL ………………………………………………………………………………………. 120

1. Hayatı …………………………………………………………………………………………………. 120

2. Şiirleri …………………………………………………………………………………………………. 121

2.1. Hasretinle Üşüyorum ………………………………………………………………………. 121

2.2. Üşüyorum ……………………………………………………………………………………… 122

2.3. Öğrendim ………………………………………………………………………………………. 123

2.4. Silindi Tüm Renklerim ……………………………………………………………………. 123

2.5. Yolcu ……………………………………………………………………………………………. 123

2.6. Zaman Beni mi Ben Zamanı mı ……………………………………………………….. 124

2.7. Saldım …………………………………………………………………………………………… 125

2.8. Yüreğim Buzdu ……………………………………………………………………………… 125

2.9. Aldanma ……………………………………………………………………………………….. 126

2.10. Ben Bir Öğretmenim …………………………………………………………………….. 126

C. KEMAL SEYYAHİ ………………………………………………………………………………. 127

1. Hayatı …………………………………………………………………………………………………. 127

2. Şiirleri …………………………………………………………………………………………………. 127

2.1. Berna ile Ahmed’e Ağıt ………………………………………………………………….. 127

2.2. Çık ……………………………………………………………………………………………….. 128

2.3. Tesbih Eder Mevlayı… …………………………………………………………………… 129

2.4. Çanakkale ……………………………………………………………………………………… 130

2.5. Bir Hoş Oldum Be… ………………………………………………………………………. 131

2.6. Zalim ……………………………………………………………………………………………. 132

2.7. Muhammed Ali Aşkına …………………………………………………………………… 133

2.8. Yarıda Kaldı ………………………………………………………………………………….. 134

2.9. Özledim ………………………………………………………………………………………… 134

2.10. Sorkun’um …………………………………………………………………………………… 135

SONUÇ …………………………………………………………………………………………………….. 137

EKLER …………………………………………………………………………………………………….. 139

KAYNAK KİŞİLER ………………………………………………………………………………….. 149

KAYNAKÇA …………………………………………………………………………………………….. 153

BİBLİYOGRAFYA………………………………………………………………155

GİRİŞ

A. SORKUN’UN TARİHÇESİ

A.1. Türklerden Önce Sorkun Yöresi

Köyün çevresindeki antik kalıntılardan, sadece eski zamanlarda yerleşim bölgesi olduğu tespit edilmiştir. Kimlerin yaşadığına dair şimdilik hiçbir ize rastlanılmamıştır. Yaklaşık yüz yıl önce köyün Kızılçal mahallesi taraflarında Ermenilerin yaşadığı halk tarafından söylenmektedir.

A.2. Türk İdaresinde Sorkun

Çevresinde bulunan antik eserlerden anlaşılacağı gibi, bölgenin belirli noktalarının antik dönemlerden beri kullanım alanı olduğu görülmektedir.

Kuruçay yolu üzerindeki Dodurga mevkiindeki haberlerden de burasının daha önceden meskûn bir yer olduğu görülür. Dodurga, Oğuzların Bozok koluna mensup bir Türkmen boyudur. Muhtemelen burada yaşayıp ismini verenler bölgeye gelen ilk Müslüman Türklerdir. Bölgenin Türk unsurunun çekirdeğini oluşturanlar, burada yurt kuranlar da Dodurga Türkleridir.

B. SORKUN’UN COĞRAFİ DURUMU

Sorkun’un iklimi Bozkır ilçesi ve civar köylerdeki iklimle benzerlik göstermektedir. Akdeniz ve karasal iklim geçiş bölgesinde bulunmaktadır. Kışın kar yağışı oldukça fazladır. Sorkun Kasabası genel olarak serin bir havaya sahiptir.

Sorkun Kasabası kısa boylu ot topluluklarına ev sahipliği yapar. Dağ ve tepelerin yükseltisine göre iğne ve geniş yapraklı ormanlar mevcuttur. Sorkun Kasabası’nın ve Karacahisar Köyü’nün batısından doğan pınarların oluşturduğu Çarşamba Çayı, köyün en değerli su kaynağıdır. Karacahisar Köyü sınırları içerisinde bulunan Aygır Şelalesi de Sorkun için önemli bir yere sahiptir. Evlerde içme suyu olarak kullanılan sular Aygır Şelalesi’nden gelmektedir. Bunun haricinde bahçe suları da yine bu şelaleden sağlanmaktadır. Aygır Gediği, sık sık ziyaretçilerle

dolup taşar. Hafta sonları piknik yapmak için gelenlerin sayısı oldukça fazladır. Doğal bir ortam, temiz bir hava, muhteşem görselliği ile beğenileri üzerinde tutmuştur. Farklı illerden, ilçelerden gelen çoğu kişiye güzel bir gün geçirme olanağı sağlar. Bu yüzden mesire alanı olarak bilinir.

BİRİNCİ BÖLÜM

SORKUN KASABASI HALK EDEBİYATI ÜRÜNLERİ

A. MENSUR TÜRLER

1. Masallar

Esas itibarıyla sözlü anonim halk edebiyatı ürünü olan masal, kahramanları arasında olağanüstü şahıs veya yaratıkların bulunabildiği, anlatılan olayların tamamen gerçek dışı olduğu, yer ve zaman ögesinin ise daima belirsiz olduğu bir anlatı türüdür. Bu bölümde dört kaynak kişiden on iki tane masal derlenmiştir. Hayvan masalları biraz daha ağırlıklı olarak karşımıza çıkmaktadır. Her masalın sonunda ders verme amacı güdülmüştür.

1.1. Bir Gulp

Evveli Antalya gibi bi yerde adamın biri acıkmış, valiye çıkmış:

̶ “Ben acıktım, bana ekmek ver valim!” demiş. Vali:

̶ “Dünya yedi gulplu bi gazan. Get bi gulpunu bul sende gazan!” demiş. Adamı ordan göndermiş.

Adam böyük bi mezerliğin köşesine büfe gibi bi yer yapdırmış. Gelen cenaze sağıplarından üç beş lira alırımış. Bu paralarılarılada gendine bi apartuman yapdırmış. Millet dayanamayıp valiye şikayet etmiş. Vali, o adamın çağrılmasını emreder. Adam gelir. Vali: “Oğlum sen ne yapdın? Herkes senden acınıyor.” Adam:

̶ “Ben siz ne dediyseniz onu yapdım. Dünya yedi gulplu bi gazan, get bi gulpunu bul sende gazan dediniz. Bende getdim mezerliğin yanında bi gulpunu buldum gazandım.” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

1.2. Bismillah

Isıcakda dilkinin biri dereden geçeyorumuş. Yokardan bi keklik uçmuş, dilkinin önüne gelmiş. Dilki bunu fırsat bilip, kekliği yakalar ve yemeye galkar. Keklik:

̶ “Ula dilki gardeş, sen beni nağıl olsa yeyecen. Bi besmele çek barı da öyle ye!” demiş. Dilki:

̶ “Bismillaaaaaaahhh!” deriken ağzını açdığında keklik bu durumdan yararlanıp dilkinin elinden gaçar. Dilki de :

̶ “Bundan sonra garnını doyurmadan besmele çekenin vay halına!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

1.3. Eğri Büğrü

Böyük bi ırmakda dilkiyle ilan arkadaş olmuş, gezerlerimiş. Irmağın diğer tarafına geçeceklerimiş. Dilki:

̶ “Ula ilan gardeş! Beni garşı tarafa götürüver. Ben yüzme bilmem.” demiş. İlan dilkinin sırtına sarmalanmış. Tam ırmağın ortalarına vardıklarında ilan dilkiyi sıkagoymuş. Dilki dabana doğru batmaya başlamış. Demiş ki :

̶ “İlan gardeş! Son kez yüzünü öpeyim, halallaşalım.” demiş. İlan hemen gafasını uzatmış ki dilki gafayı dutduğu gibi ikisi birden garşıya geçmişler. Dilki:

̶ “Eğri büğrü halt yeme, işini dürüs yap!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

1.4. Garınca ve Develer

Garıncaların bi yuvası varımış. Padişahın develeri her gün gelir orada yatırlarımış. Garınca yuvalarının üstünde ağnarlarımış. Garıncalar dayanamayıp padaişaha şikayette bulunmuşlar. Padişah garıncaları güççük görmüş, onları hafife almış ve ilgilenmemiş. Garıncalar boyunlarını bükerek geri dönmüşler. Hınçlarını almak için toprağın altını boşaltmaya garar verirler. Uzun çabaların sonucu boşaltmışlar. Zabah develer geldiğinde hepsi bu çukurun içine düşmüşler. Garıncalarda deveyi yemeye başlamışlar. Padişahın veziri hemen durumu padişaha söyler. Padişah demiş ki :

̶ “Demek ki neymiş? Hasmın garınca dahı olsa merdane bil!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN )

1.5. Goca Gurt

Eskiden yaşlı, goca bi gurt varımış. İki dene de genç gurt varımış. Goca gurt, genç gurtlara herşeyi öğretmiş. Benden bu gadar deyip onları hırsızlığa yollamış. Genç gurtlar artık hırsızlığa alışınca goca gurda selam vermemeye başlamışlar. Aradan biraz zaman geçmiş. Goca gurt :

̶ “Sizi dünyaya ben grtirdim. Alışdırdım, öğretdim. Yapdığınız nankörlük!” demiş.Onlarda tamam demişler.

Gölün kenarında bi adam eşşeğin üstünde gediyorumuş. İki genç gurt hemen bunları görür. Takip ederler. O sırada adam eşşekden inip bi yere getmiş. İki genç gurt fırsat bilip eşşeğin önünü kesmişler. Yere yatırmışlar, yemeye başlamışlar. Tabi adam da sonra eşşeğini aramaya başlamış. Yaşlı gurt gelmiş .Genç gurtlar ona :

̶ “Al! Senin yeyeceğini hazırladık. Bi daha bize çatma!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

1.6. Hileci Dilki

Adamın biri yoldan geçerken bi ilan görmüş. İlanı hemen bi daşın altına basdırmış. Sonra ordan uzaklaşmış. İlan bağırmaya başlamış. Ordan geçen başka bi adam ilana nolduğunu sormuş. İlan: “Adamın biri beni bu daşın altına basdırdı. Onun için bagırıyın.” demiş. Adam ilanı gurtarmış. İlan anında adamı sarmalamış. Adam:

̶ “İlan gardeş! Başgalarına da soralım, beni ondan sonra sok.” demiş. Gırağının içinde bi merkeb varımış. Adam sormuş:

̶ “Ey merkeb gardeş! Bu ilan beni sokacak. Soksun mu sokmasın mı?” der. Merkeb:

̶ “Soksun! Siz insansınız. Beni altı ay gullandınız. Gışın salıverdiniz. Galdım gırda.” der. Sonra dilkiyi görürler. Hemen sorar:

̶ “Dilki gardeş! İlan beni sokacak. Bi çare bul!” demiş. Dilki:

̶ “Siz insan değil misiniz! Soksun. Amma sorunun ne olduğunu önce bana bi anlatın.” der. Adam anlatmaya başlamış. Dilki ilana der:

̶ “Önceki gibi kösül bakalım. Seni daşın üstüne ben basdırayım.” demiş. İlanın üstüne daşı gapatmış. Adama:

̶ “Sen oraya, ben buraya. Sizinile yola gidilmez!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

1.7. Güller Açan Gız

Bir adamın hiç çocuğu olmazımış. Sonra Allah bi çocuk vermiş. Gapıya iki derviş gelmiş. Çocuğun adını sormuşlar. “Adı yok, yeni oldu.” demişler. Çocuğun goluna bilezik gibi bişey dakmışlar. Bu bilezik ne zaman çıkarsa o zaman ölsün demişler. Çocuk güldüğünde güller açacak, ağladığında inciler dökülecek demişler. Meğer bunlar Hızırımış. Çocuk güldüğünde güller bitermiş. Babassıda ona göre fakirimiş. Bi ağlarımış, gözünden inci mercan dökülürümüş. Öyle öyle adam lort olmuş. Sonra bu gız çocuğu bi yere gelin gitmiş. Orda bi cadı garısı varımış. Gızın gocası da zengin olmuş. Cadı garısı gızın ne olduğunu anlamış. Gızı gaçırmış. Cadı garısı, gızın gülleri açıldığında goparıymış, solarımış. Ağlarımış, incileri saçılmayıvermiş. Cadı garısı düşünmüş, ben bunu keseyim demiş. Bu bana daha neler yapar demiş. Gızı kesmiş. Gayrı ordan gızın anassı babassı gelmiş. Gızımızı niye kesdin diye sormuşlar. Cadı garısı kesmediğini söylemiş. Anassı babassı da inanmamış. Onlar da cadı garısını kesmişler. O da orda ölmüş. ( K.K. Arzu GÜNEY )

1.8. Küllükdeki Horaz

Bi horaz varımış. Küllüğü deşelerke ayağına diken batmış. Cadı garısına varmış. Ayağımdakı dikeni bi çıkarıver demiş. Cadı garısı ekmek eylerimiş. Dikeni çıkardığıyla ataşa atmış. Horaz:

̶ “Ya dikenimi ya ekmeğimi.” demiş. Horaz ekmeği omuzladığıyla gaçmış. Gederke bi çobana rastlamış. Çoban goyun güderimiş. Ondan yoğurt istemiş. Çobanda ekmeği verirsen yoğurdu veriyin demiş. Gayrı oda ekmeği veri, yoğurdu yer:

̶ “Ya ekmeğimi ya yoğurdu.” der. Çobandan gaçar. Gede gede bi düğün evine varmış. Yoğurdu yerlerike:

̶ “Ya yoğurdumu ya gelinimi.” demiş. Gelini aldığıyla gaçmış. (K.K.Gülten ARSLAN)

1.9. Barmak Yiyen Cadı

Bi yaşlı gadının iki oğlu varımış. Gızı yoğumuş. Oğulları niye gızımız yok diye diye söylenip durularımış. Bi gün analarına:

̶ “Eğer çocuk gız olursa; gız terliği, erkek olursa; erkek terliği dik. Gız olursa inip gelecez, oglan olursa çıkıp gedecez.” demişler. Evvel gün sonra bu gadının bi gızı olmuş. Ağacın başına bi gız terliği dikmiş. Oğlanlar bunu görür ve hemen gelirler. Gızlarını alırlar ve avlandıkları cebel dağın başına götürüler. Bi vakıt sonra gız böyür. Ağaları gıza avlanıp geleceklerini, burda onları beklemesini söylemiş. Evlerinde bi tazıları varımış. Gız ağalarına yemek yapmak için ataş yakmış. Ev süpürüken ağzına şurdan bi dene gatmış. Tazıları ağzına ne gattıysan bana da verecen diye dutturmuş. Gız şurdan öylesine bi dene aldığını söylesede inandıramamış. Tazı inada bükmüş. Gızın ataşına işemiş ve söndürmüş. Gız tekrar yakmak istemiş amma kirpit galmamış. Gız bakar ki öte yakadaki bi dağda duman tüter. Gide gide ora varmış. Orda bi cadı garısı varımış. Cadıdan kirpit istemiş. Cadı gızın habarı olmadan elbisesine bi iplik yumağı bırakmış. Gız kirpiti alıp dönerken; gız gedermiş, ipde gedermiş. Cadı, gızın yerini bulabilmek için onu takip etmiş. Gız eve gelince gapıyı kitlemiş. Cadı gapıyı çalmış:

̶ “Gızım sana hatun yüzüğü getirdim. Barmağını uzat da dakayım.” demiş. Gız açmam derken, o zaman barmağını uzat demiş. Gız barmağını uzatınca, cadı garısı gızın barmağını geve geve gevmiş. Gız orda kellenip düşmüş. Cadı garısı da hemen getmiş. Ağaları avdan gelmiş. Gapıyı açınca gardaşlarını görmüşler. Gız uyandığında herseyi ağalarına anlatmış. Ağaları bunun öcünü alacaklarını söylemişler. Evlerinin bir bölümünü deşerler ve guyu yaparlar. Cadı garısını davşan eti yiyelim diye evlerine çağırılar. Cadı garısı gelince onu o guyunun üstüne oturdurlar. Guyunun içine düşüveri. Oğlanlar sonra tazıyı da vurup, garadaşlarını alıp getmişler. (K.K. Fatma DOĞAN)

1.10. Mıddıcık

Bissürü gızlar çilpiye getmiş. Arkalarıyla çalı deşirmeye getmişler. Birisi yükünü bitirememiş. “Haydı” deyi çağırılarımış. “Yüküm bitmedi, yüküm bitmedi!” derimiş. Seni mi bekleyecez deyi onu goymuş getmişler. Dağın başında galmış.

Garanlığa galmış. Ağlaya ağlaya yollara düşmüş. Tabi yüküde yüklenmemiş. Bir ışık yanarımış, oraya gelmiş. Orada bi cadının evüymüş. Gapıyı döğmüş, bi garı çıkmış:

̶ “Benim arkadaşlarım beni goydu getdi. Ben galdım.” demiş. Garı da:

̶ “Gel get anam benile otur.” demiş. Gapıyı açmış. Oturmuşlar. Meğer garının niyeti kötüymüş. Gızı öldüreceğimiş. Neyse ağşam oturularıka:

̶ “A guzum yatsanıza gayrı!” derimiş. Yanlarında bi iki dağa varımış. Gerisi yatı getmiş. O çocuk:

̶ “Bana anam bi galbur üzüm çerez getiriveriydi. Onu yemeden yatman.” demiş. Maksat üyümeyeyim deyi evtüklerimiş. Onu öldüreceğini anlamış. Garı üzümü çerezi getiriymiş. Haydı gızım üyü derimiş.

̶ “Anam bana bi galbur fıstık getiriydi. Onu da yer öyle üyürüdüm .” demiş. Gasdandan onu öyle avudurumuş. Garı bunu da getirmiş. Baksa gene üyümezimiş. Haydı gızım üyü derimiş.

̶ “Bana anam bi galbur su getiriydi. Onu içerde öyle üyürüdüm.” demiş. Garı getmiş. Galburu almış. Dolduruymuş amma galburdan hep dökülürümüş:

̶ “Seni de yeyeyim de gurtulayım .” demiş. Gelmiş, canı gızmış:

̶ “Yok su! Getiremedim. Şimdi hepinizi kesecen.” demiş. O gızda gaçmış, gavağın başına çıkmış. Ötekkinleri kesmiş. Çocukların ölüsünü çuvala doldurmuş. Köpeğini, kedisini de bi çuvala doldurmuş. Mıddıcık da ağaçdan ona bakarımış. Köpek ürerimiş. Köpeğim gibi havladırım derimiş. Kedisi de “maav maav” derimiş. Kedi gibi miyavladırım seni derimiş. Gelmiş bi bakmış, deyneğin altında ne kedi galmış ne köpek. Çuvala Mıddıcık’ı da gatdım sanırımış. Bakmışımış köpeği de kedisi de ölmüş. “Mallarım” deyi ağlamaya goyulmuş. Mıddıcık onu gandırmış. Gavağın başından işemiş. Cadı garısı da:

̶ “ Hava da bulut da yok amma yağmur yağıyor.” demiş. Gız hemen gaçmaya başlamış. (K.K. Arzu GÜNEY)

1.11. Açıl Ağacım Açıl

Evvel zaman içinde, galbur saman içinde üç gız dağa getmiş. Birinin adı Fatma imiş. Çalıyı deşirmişler, yükü bitirmişler. Arkadaşları “Haydı Fatma gediveriyiz!” demişler. O yük yığarımış. Yükü yüklenirike altından gakamayvermiş. Meğere yükün üstüne ayı oturmuş. Arkasındaki çalıdan bir bir çeke çeke hiç çalı goymamış. Bir de baksa ayı. Ayı bunu yuvasına götürmüş:

̶ “Ava gedecem. Sen Hopam ile Çipem’i çimdir.” demiş. Gayrı gız ayının çimdirike gaynar suda bişirmiş. Ayı geldiğinde, çimdirdiğini sorduğunda çimdirdim demiş. Ayı bakmış, çocuklar ölmüş. Ayı gızı öldürmeye gakmış. Gız gaçmaya başlamış. Önüne bi daş gelmiş:

̶ “Açıl daşım açıl! Ben gireyim de örtül.” demiş. Sonra daş açılmış. Gaça gaça gaçarken bi ağaç görmüş:

̶ “Açıl ağacım açıl! Ben çıkayım da örtül.” demiş. Böyle ederike evlerine gelmiş. Anassı babassı nerdeydin derken ardından ayı çıkagelmiş. Gızı saklamışlar. Ayıyı pür çalılarının üstüne oturtmuşlar. Ayı demiş:

̶ “ Pat (…..) pat

Tağrana aşım döküldü

Daşdan evim yıkıldı

Galdır gayanana beni” dermiş. (K.K. Gülten ARSLAN)

1.12. Süslü Gadın

Evel bi fakir adam varımış. Adam dağa giderimiş. Garısı hep oturuymuş. Bi çirkci gelmiş. Çirkciden herşeyi almış. Süslenmiş püslenmiş oturuymuş. Süsüm bozulur deyi gakmazımış. Herifi de bi tavuk bişir ben gelessiye demiş. Avrat tencerenin altını yakmış. Çirkci girmiş içeriye. Tavuğu torbasına gatmış. Tencerenin içine de bi çirik goyvermiş. Avrat tavuk var deyi gaynadırımış. Herif gelip tencereye bakdığında çiriğin kokusundan düşmüş, bayılmış. Halbuysa çirikci gederike:

̶ “Senin tavuğun benim torbamda, benim çiriğim senin çorbanda.” demiş. Sonra:

̶ “Eğir eğir ellerim

Dert gonmasın, görmesin gollarım

Vırk çarkım vırk” deyi eğirmeci eğiriymiş. Bir guyunun başına varmış. Gurbağalar ötüşürümüş. Yumakları guyuya atmış. Ben gelessiye dokun demiş. Geder gelirimiş, hanı yok.

(Devamı var ancak kaynak şahıs unutmuş.) (K.K. Gülten ARSLAN)

2. Efsaneler

Bu bölümde; bir tane yer adları ile ilgili olan efsane, bir tane göllerin oluşumuyla ilgili ve bir tane de taş kesilme motifli olmak üzere toplam üç tane efsane bulunmaktadır. Aklın ve bilimin henüz gelişmemiş olduğu dönemlerde insanlar doğadaki birçok olayı anlamaya çalışır. Ancak o dönemin şartlarıyla olayların açıklığa kavuşması pek mümkün olmadığından insanlar bu olaylara kendi bakış açılarıyla olağanüstülük ekleyerek bakmaya çalışır. Tüm bu çabaların sonrasında bu öyküler ortaya çıkar ve gerçekmiş gibi yüzyıllar boyunca anlatılmaya devam eder.

2.1. Tazı Alanı

“Beyçukuru denilen bi mevkii vardır. Bi yanı Antalya’yı bi yanı Gonya’yı gösderi. Burası yüksek bi zirvedir. Adamın birisi çıkar, ben burda yaşarın der. Burda bide mağara vardır. Galırdı galamazdı deriken adamın biri, adama altı aylık yiyecek vereceğini ve galabileceğini söyler. Bu adam gışın ortasına gadar dayanmış. Tazısıysa burda ölmüş. Fığlalar çığırmaya başlamış. Adam: ‘Acıkmadım susamadım amma öldüm şu dağların iniltisinden!’ demiş. Aynı bu sözü mağaraya da yazmış.” (K.K. Yusuf DOĞAN )

2.2. Dipsiz Göl Efsanesi

Dipsiz Göl, Bozkır-Sorkun-Sarıot Yaylaları ve Akseki yaylalarının birleştiği bölgede 2800 m rakımda bulunan ve etrafı yörük obalarıyla çevrili bir göldür. Çok berrak, masmavi ve bir o kadar da temiz bir suya sahiptir. Gölün etrafında yörükler yaşamaktadır.

Dipsiz Göl, rivayetlere göre bir gecede oluşmuştur. Bugüne kadar gölde birçok kişi boğulmuş ve birkaçının cesedine ulaşılamamıştır. Sağlık ekipleri, AKUT, jandarmalar, dalgıçlar büyük çaba sarfetse de bir sonuca ulaşılamamıştır. Göl, bu cesetleri içine çekerek orada hapsetmiştir. Buda halk arasında çeşitli yorumların yapılmasına sebep olmuştur. Efsaneye göre; çok büyük bir su aygırı vardır ve sonbaharda çıkıp gölün kenarında kuzu, koyun, inek vb. ne varsa onları alıp göle

çekermiş. Göl, belli zamanlarda kabarır ve değişik sesler çıkarırmış. Yörük halkı da göl bizden kurban istiyor diyerek içine koyun atarlarmış.

Göl oluşum şekli itibari ile obruk gölüdür. 72 metre derinliği vardır. Vazo biçimindedir. Dibi karanlıktır. Kaybolan cesetler bu karanlık bölgelere takılıp yüzeye çıkamamışlardır.

2.3. Delalı Gayası

“Bu daş geriden bakıldığında cıplak bi adam var gibi gözükür. Bunu gören her insan uzakdan orda bi insan var sanır. Adını “ Delalı gayası” goymuşlar. Eski yaşlı insanların anlatdıklarına göre; çoban, ekmek gıyıklarının üsdüne basıp işediği için, Allah’ ın bi cezası olarak daş etdiğini söylerler.” (K.K. Yusuf DOĞAN)

Bir başka inanışa göre ise şöyle anlatılmaktadır. “Çoban dağda oğluyla beraber gezerken, çocuğunun karnı acıkır. Çocuğa yufka ekmek verir ama ekmek sert olduğu için çocuk yiyememiştir. Babası da su bulamadığı için ekmeği işeyerek sulamıştır. Bunun üzerine Allah onu taş etmiştir.”

(Delialı Kayası)

3. Halk Hikayeleri

Halk hikayelerinde genellikle aşk ve kahramanlık konuları işlenmektedir. Nazım ve nesir karışık olarak söylenmiştir. Çeşitli ve sayıları pek çok olan Anadolu halk hikayeleri çok değişik kaynaklardan gelmişlerdir. Bunlar arasında kökleri binlerce yıl önceki Türk tarihinin derinliklerinde olanlar bulunduğu gibi, yeni olaylardan doğanlar veya yabancı kültürlerden etkilenenler de vardır.

3.1. Hurşit Bey ile Mahin

Evel bi Hurşit Bey ile Mahin varımış. Hurşit Bey ile Mahin birbirine aşık olmuşlar. Ancak bi türlü bi araya gelememişler. Öyle derken böyle derken Mahin’i başkaları gaçırmış. Hurşit Bey dağlara yollara düşmüş. Mahin’i ararmış. Gede gede bi cebel dağın başına varmış. Orda öğeçler yatırımış:

“Sivrinin dibinde yatan öğeçler

Bende size geldim elvan ağaçlar

Burdan Mahin geçdi mi

Bana haber verin.” demiş.

Geçmedi demişler. Sonra gede gede bi deniz kenarına varmış. Deniz kenarında garılar çamaşır yıkarrnış. Hurşit Bey’de deniz kenarının bi geçesine yatmış, onlara bakarımış. Gızın birini Mahin’e benzetmiş. Söylemeye başlamış:

“Deniz kenarında apse yüyenler

Yüyüp yüyüp gül dalına serenler

Ay gız bende seni Mahin’e benzettim” demiş.

Ordaki gadınlar neci bu adam deyi Hurşit Bey’e girişmişler. Bulundukları yerden Hurşit Bey’ i aşırmışlar. Sonra burdan gede gede bi munarın başına varmış. Oraya yatmış:

“Ay doğar ağşamcadan ocadan

Şavku vurur pencereden bacadan

Uyan ey sevgilim uyan

Uykusuz mu galdın dünkü geceden” diye bi ses duymuş.

Mahin Arapların elinden gaçmış. Munarın başında Hurşit Bey’i görmüş. Onu uyandırmaya gıyamamış. Hurşit Bey bakar ki garşısındakı Mahin. Orda örmek sarmak olurlar. Haydı dut elini gederler. Gederke gederke bi köyün kenarına varmışlar. Bu köy Arap köyüymüş. Araplar tekrar Mahin’i burda Hurşit Bey’in elinden alırlar. Hurşit Bey’i de bi yere gapatmışlar. Araplar Mahin’i gelin edeceklermiş. Hurşit Bey’de bakarmış ve orda Mahin’e güzel deyişler söylerlermiş. Hurşit Bey’in yanına bi arkadaşı gelmiş. Orda düğün başlamış. Arkadaşı Hurşit Bey’e Mahin’i evlendireceklerini söyler. Hurşit Bey Mahin’in sevdalısı olduğunu ve onu gurtaracağını söyler. Hurşit Bey de engülü gayve varımış. Arkadaşından bu gayveyi düğündeki herkese vermesini istemiş. Bu gayveyi içen bayılacak demiş. Arkadaşı dediğini yapmış. Herkese gayveden içirmiş. İçen bayılmış. Bi düğün damı öylece serilmiş. Arkadaşı hemen Hurşit Bey’i gurtarı. Hurşit Bey’ de Mahin’i alır. Bi at Hurşit Bey’e bi at Mahin’e verilmiş. Onları böylelikle oğırlamışlar. Düğün alayı uyanmış. Bakmışlar ki Hurşit ile Mahin yok. Düğün alayı bunları aramaya başlamış. Bu arada Hurşit Bey ile Mahin bi köye varılar. Bu köy gendi köyleriymiş. Burda davullarla, zurnalarla dünyayı yıkmışlar. Dokuz tene geçi kesmişler. Gırk gün gırk gece Hurşit Bey ile Mahin’in düğününü yapmışlar. (K.K. Arzu GÜNEY)

3.2. Arzı ile Gamber

Bi Gamber varımış, bi de Arzu varımış. Birbirlerini sevmüşler. Siz gardaşşınız deyi alıvermezlermiş. Arzu’yu başka birine vermişler. Eveli araba olmadığına hayvanla gelin giderlerimiş. Arzu’nun hayvanının başını Gambur çekerimiş. Birbirlerine deyiş yakmaya başlamışlar. Gamber:

“Yel eser gum savrulur

Cihan başa çevrülür

Eğil Arzu’m öpeyim

Şimdi bizim yollarımız ayrılır.”

Arzu:

“Yel esip gum savrulmaz

Cihan başa çevrülmez

Merak etme Gamber’im

Yollarımız burda ayrılmaz”

Çeşmenin başına vardıklarında Gamber Arzu’ nun bileziğini çalmış. Arzu:

“Irbığımı daldırdım

Doldu diye galdırdım

Sana derim Gamber’im

Ben bileziğimi aldırdım” der.

Gamber:

“Evünüze varmadım

Güğümünüzü delmedim

Yemin ederim Arzu

Ben bileziğini görmedim” der.

Götürüleriken hem gonışup hem ağlarlarımış. Varmışlar gelini indirmişler. Erkeğe gatacaklarında cadı garısı gelmiş. Ötekki oğlanıla evlenmek üzereyken cadı garısı ortalarına bi gılıç vurmuş. Biri bi yere getmiş, biri bi yere. Arzu ile Gamber muratlarına erememiş. Cennetde düğünleri olup orada evleneceklerimiş. (K.K. Fatma DOĞAN )

3.3. Beğbeyra ile Mahmeyri

Bi adamın bi tek oğlu varımış. Bu oğlan bi gıza vurulmuş. Alıvermemişler. Beğbeyra’nın bi atı varımış. Gıza bi laf atmış ve bundan mapusa atmışlar. Mapusda yatırkan gız gelip duvara vuruymuş. İkisi gonuşurmış. Kimseye belli etmezlerimiş. Beğbeyra’nın atı mapusun gapısına vura vura bi delik açmış. İşde bu delikden gonuşurlarımış.

Gızı başgasına vermüşler. Beğbeyra’yı gardaşları bağlayagoymış. Gızı gaçırmışlar. Gızda ocaklığa bi kağıt goymuş, mektup yazmış:

“Gedin bulutlar gedin

Beğbeyrama selam edin

Beğbeyram uyuduysa

Hakkısını helal etsin

Akıtdım gözümden yaşı

Sel oldu dağların daşı

Mektubuma sağıb ol

Ben gidiyom ocak başı”

Mektubuna bunları yazmış. Beğbeyra gelmiş. O kağıdı bulmuş. Hapısdan çıkdığında Beğbeyra onun peşine düşmüş. Gederke gederke eşgıyalar dutmuş. Kesecez seni demişler. O da bi söyleyeyim de öyle kesin demiş:

“Arap! Öldürüysen öldür

Ganlarım akar

Ganlarımın yerinde

Miskamber kokar

Böğün bana etdiğin

Ahiretde çıkar

Mevlanın aşgına öldürme beni”

Arabın hoşuna getmiş. Söyle ağassı bida derimiş:

“Şu dağların garı erise gar olmaz

Benim Mahim sana dünyada yar olmaz

Etme Arap gıyma bana” derimiş.

Arap bıçağı sürterimiş. Bida söyle ağassı derimiş. Vaktında Beğbeyra bu Arap’ı çok beslemiş. Bi yerde kölelik yapmışlar.

“Arap öldürüsen öldür

Ganlarım akar

Akan ganlarımın yerinde

Miskamber kokar

Dünyada bunu edersen

Ahirette bu çıkar

Mevlam aşgına öldürme beni” der.

Sonra Mahmeyri’yi elleri bağlı getirmişler. Arap’a ben seni gattiyen almam demiş. Sonra salıvermişler. Beğbeyra ile ikisi gaçmışlar. Evlenmişler. (K.K. Arzu GÜNEY )

4. Menkıbeler

Menkıbe; din büyüklerinin, kahramanların ve tarihi şahsiyetlerin üstün vasıflarını, ahlaki meziyetlerini, davranışlarını destansı ve efsanevi bir üslupla anlatan hikayelerdir. Aşağıda Hz. Yusuf’ un başından geçen önemli olaylar efsanevi bir şekilde anlatılmıştır.

4.1. Hz. Yusuf Kıssası

Yusuf peygamberimiz on iki gardaşımış. Anassı öveyimiş. Yakub peygamberimiz Yusuf’u çok severimiş. Onu sevdüğü üçün ötekki gardaşları gısganırımış. “Bizim sevümüz yok da babam onu çok sever.” deyi gonuşurlarımış. Yusuf’u öldürmeye garar vermişler. Goyun güde gedelim, onu orda öldürelim deyi gavülleşmişler. Babalarına getmişler:

̶ “Baba böğün Yusuf’u bize verde goyun güdelim.” demiş. Yakub peygamber de:

̶ “Olmaz oğlum! Bi ziyan edersiniz.” demiş. Güvenememiş:

̶ “Hayır baba, sağ salim grtirecez Yusuf’u.” demiş. Sonra gocanın gönlünü ederler. Yusuf’u götürüler. Goyun güderler. Napalım biz bunu deyi düşünürler. Birisi keselim biz bunu demiş. Diğeri de kesmeyelim guyuya atalım demiş. Götürüler guyunun içine atarlar. Yusuf, Allah’a güvenir. Gulhüyü okumuş. Guyunun üstüne Allah bi daş atmış. Mübarek orda oturu, su içerimiş. Allah tarafından gıda verilirimiş. Bi vezirganbaşı gelmiş. Hayvanları şu guyuda sulayayım, gofayı içine atayım demiş. Gofayı içine attıklarında mübarek gofya yapışmış. Şaşgınlığıla gofayı yokarı çekdiklerinde dünya gözeli bi çocık çıkmış. “Sen nerelisin” dediklerinde beni gardaşlarım guyuya attı beni gurtarın demiş. Tamam deyerek bunu götürüler. Mısır’a götürmüşler. Yusuf’u satlığa çıkarmışlar. Mısır’ın padişahı onu satın almış. Gayrı onu böyütmüş. Yusuf ona hızmat ederimiş. Tam deliğanlılık üstüne gelmiş. Padişahın garısı Yusuf’un gözelliğine vurulmuş. Yusuf’a evlenelüm deyi teklif etmiş. Yusuf ben öyle şey gabul etmem deyi onu reddetmiş. Yusuf’u odasından govmuş. Yusuf tam gederken art eteğinden bi asılır, eteği yırtılır. Mübarek hemen ordan gaçar. Gancık, Firavun’a gelir der ki:

̶ “Beslediğin köpek bak bana işgence yapdı!” der. Ne yapdı deyi sorunca evlenmek isdediğini söylemiş. Gendi yediği haltı ona yüklemiş. Mübareğin yanına getmişler. Ne yapdın deyi sormuşlar. Bişey yapmadığını, herşeyi o garının yapdığını söyler. Garı yalan söyleyyor deyi çemkirmeye başlamış. Beşikde bi çocuk varımış. Allah u Teâla ona bi dil vermiş:

̶ “Zarar Züleyha’nın. Yusuf’un hiç suçu yok. Ön eteğinden yırtığısa zarar Yusuf’un, art eteğinden yırtığısa zarar Züleyha’nın.” demiş. Bakmışlar eteğin arkası yırtığımış. Gayrı Yusuf’u salıvermişler. Ortalığa bi gıtlık gelmiş. Buğdaylar, arpalar bitmeyivermiş.

Gelelim Yusuf’un babassına. Yusuf nerde deyi sorduğunda, gurtlar yedi demişler. Goyun kesmişler. Ganını gömleğe sürmüşler. Babalarına vermişler. Babaları gömleği evürmüş çevürmüş, ne yırtık var ne bişey.

̶ “Köpekler! Gurtlar sizden merhametliymiş. Bak yedikleri halda hiç gömleği yırtılmamış” der.

Yıllarca ağlamış ağlamış, gözleri ağlamaktan kör olmuş. Ortalığa gıtlık gelmiş. Mısır’da buğday satılır demişler. Oğullarını buğday almak için oraya yollamış. Bak Allah’ın işine! Kervanı düzerler, atları hazırlarlar, buğday almaya gederler. Buğday satan Yusuf imiş. Hemen gardaşlarını tanımış. Amma bildirmemiş. En güççük gardaşları Bünyamin varımış. Onu sormuş, başka gardaşları olup olmadığını sormuş. Ötekkini dağda gurtların yediğini söylemiş. Mübarek onlar öyle deyince gülmüş:

̶ “Bak! Yükünüzü gatıveriyin amma bi gelişine o Bünyamin’i getireceksiniz” der. Babalarına anlatmışlar. Babaları:

̶ “Birini götürdünüz, yitirdiniz. Bunu da götüründe gon gelin!” demiş. Yemin ederek gomayacaklarını söylemişler. Gayrı çocoğu götürmüşler. Mübarek yemek hazırlatmış. Bünyamin’le gendisinin ayrı odada yiyeceğini söylemiş. Mübarek Bünyamin’e:

̶ “Ben senin ağanım. Bunlar beni guyuya atdılar. Bunlar işe yaramaz. Babamın hatrı için ben seni alıgoyacam. Babamı da buraya getirecez. Onlar getsin, sen bağırıp çağırma. Plan düzecem. Seni alıgoyacam.” der. Altından bi tas varımış.

Bünyamin’in çuvalına onu goymuş. Çocuğa hırsız deyecek gayrı. Kervanları yükledip tam gediyorlarken, içinizde hırsız var deyi durdurmuş:

̶ “Benim altın tasımı çalmışsınız. Hangınızdaysa çıkarın!” demiş. Biz hırsız değiliz demeye başlamışlar. Çuvallarını aramışlar. Dökerke altın tas Bünyamin’in çuvalından çıkmış. Çocuğa galacan mı deyi sorarlar. Sizin hırsızlığınız yüzünüzden galacam der. Mübarek gömleğini çıkarır. Yakub (a.s.) vermelerini söyler. Gözlerine sürsün der.

Gayrı Yakub peygambere gederler. Olayı anlatırlar. Gömleği veriler. Yüzüne bi sürmüş, kör olan gözleri açılmış. Sonra Mübarek babasına bi de mektub yazmış. Bunu da verin demiş, mektubu okumuş:

̶ “Baba beni guyuya atdıkları Yusuf’um. Seni buraya getirmek isteyyoruyum.” demiş. Gayri Mübarek sevünür, ağlar. Oğlınun yanına geder, buluşurlar. Gayrı Yakub peygamber bütün oğlanlarını Mısır’a götürü. Orda zenginliğe gavuşurlar. Allah nelere gadir… (K.K. Arzu GÜNEY)

5. Fıkralar

Bu bölümde üç tane fıkra derlenmiştir. İkisi Nasrettin Hoca fıkrasıdır. Fıkra, güldürürken düşündüren bir türdür. Fıkraların konularını, o çevrelerin dikkatini çeken, iz bırakan olaylar, sorunlar, hareketler, sözler oluşturur. Bu tür fıkralar önce ağızdan ağıza dolaşır, sonra bazı yazarlar tarafından çeşitli münasebetlerle yazıya geçirilir.

5.1. Doğdu Öldü

Bi eşşeğile iki adam yolculuk yapuyorlarımış. Değiş tokuş biniyorlarımış. Merkebe binen adamın birisi babassının doğumundan, hastalığından, asgerliğinden bahsederken yolculuğu bitiresi olmuşlar. Arkadaki adam artık dayanamamış. Elinde bi cop varmış. Copu adama vurmuş. Adam eşşekden düşmüş. Adamı galdırıp tekrar eşşeğe bindirmiş:

̶ “Bi dağa anlat bakayın babayın hayatını!” demiş. Adam:

̶ “Doğdu, öldü!” demiş. (K.K. Yusuf DOĞAN)

5.2. Gurdun Guyruğu

Hoca Efendi bi gün gurt avuna çıkar. Kölesini bi inin içine gatuyoru. Gurt geldiğinde gurdun guyruğundan yapışıyor. Hoca çekiyor, gurt içeri doğru getmeye çalışıyor. Kölesi de ordan gözüne toz getdiğini söyler. Hoca da:

̶ “Gurdun guyruğu goparsa görürsün tozu dumanı!” demiş. (K.K. Yusuf KARABACAK )

5.3. Hoca Efendi İle Eşşek

Hoca Efendi’ye eşşek istemeye gelmişler. Eşşek yok demiş. Tam böyle derken de eşşek içerden anırıvermiş:

̶ “Ya Hocam! Sen eşşek yok diyorsun amma içerden anırıyor.” demiş. Hoca da:

̶ “Ulan oğlum! Ak sakalımıla benim sözüme inanman da eşşeğin sözüne mi inanın!” demiş. (K.K. Yusuf KARABACAK)

B. MANZUM TÜRLER

1. Maniler

Maniler, Anadolu halkının düşüncesini, yapısını, yaşayışını, duygularını, sıkıntılarını üzerine alarak yüzlerce yıldır yaşamını devam ettirmiştir. Maniler yüzyıllardır düğünlerde, tarlalarda çalışılırken, kahvehanelerde oturulurken ve kadınlar sohbet için toplandıklarında söylenegelmiştir. Aşağıdaki manilerin hepsi kaynak kişilerim tarafından üretilmiş olup kendilerine aittir.

a) Dünya bir gemi

Döner yelkeni

Gullan gafanı

Göreyim seni. (K.K. Yusuf DOĞAN)

b) Garının dolaşığı

Zabaha gor bulaşığı

Gargaya gapdırmış gaşığı

Havaya bakıp oturu. (K.K. Yusuf DOĞAN)

c) Gene akşam oldu

Güneş depeleri aşıyor

Aklım durdu, beynim şaşıyor

Tahda gaşık bellerimi gaşıyor

Gelsene goca gözlüm gelsene

Gel de şu hallarımı görsene. (K.K. Yusuf DOĞAN)

d) Yaylam

Gurban olam daşına toprağına

Gurban olam gölgelerine daşına

Gurban olam ebelerimin yapdığı yemeğine aşına

Yaylam, yaylam

Seninile ölür seninile dirilirim. (K.K. Yusuf DOĞAN)

e) Yatmaya gaya gölgesi

Akrep ilan olmasa

Sevmeye gözelin

Fitne fesat olmasa

Binmeye atın

Gulası, sepedi dar olmasa

Yağız der ki

Nacar oğlu nacarım

Eğer canım sıkılırsa

Dağı da geçerim

Doruyu da geçerim

En sonunda daralırsam

Sağıbımın ganını içerim. (K.K. Yusuf DOĞAN)

f) Govanda arının

Evde garının

Dağda çobanın

Bunların sırrına erilmez. (K.K. Yusuf KARABACAK)

g) Değirmen bir zindandır

Döner bildirmez

Garı gocanın düşmanıdır

Güler bildirmez

Köpekde çok sır vardır

Ürer bildirmez. (K.K. Yusuf KARABACAK)

h) Oğlum var deyi öğünme

El gızı goynuna girmeyince

Malım var deyi de sevinme

Yoksulluk görmeyince

Gomşum var deyi de güvenme

Başına bir hal gelmeyince. (K.K. Yusuf KARABACAK)

ı) Sorkun’ un horazı öyle öter anam

Sorkun boğazı bana neden öyle hor bakar anam

Dağların başında gar belik belik

Yandı ciğerlerim hep delik deşik. (K.K. Miyase KOÇAK)

i) Goyun meler guzu meler

Sular hendeğine dolar

Ağlayanlar birgün güler

Belki birgün bende gülerim Allah (K.K. Miyase KOÇAK)

2. Ninni

Ninni, çocuğun uyumasını sağlamak amacıyla sade ve ezgili bir biçimde söylenen bir türdür. Kim tarafından söylendiği belli değildir. Yapmış olduğum çalışmada bir tane ninni örneği derleyebildim.

a) Adalardan çıkdım yayan

Dayan dizlerim dayan

Ağam atlı bacım yayan

Nenni nenni nenni nenni

Bebeğin beşiği şamdan

Yovarlandı düşdü damdan

Hem anandan hem babandan

Nenni nenni nenni nenni (K.K. Yusuf DOĞAN)

3. Tekerlemeler

Tekerlemeler hoşça vakit geçirmek, çocuk oyunlarında ebe seçmek, uzun kış gecelerinde anneannelerin torunlarını eğlendirmek amacıyla söyledikleri bir türdür. Bu çalışmamda iki adet tekerleme derlenmiştir.

a) Öte yakada bi duman tüter

Davşancıklar başını üter

Yumuldum yumak oldum

Acıkdım geleb oldum

Ben gelebi tatara verdim

Tatar bana darı verdi

Ben darıyı guşlara verdim

Guşlar bana ganet verdi

Ben ganedi göğe verdim

Gök bana yağmır verdi

Ben yağmırı yere verdim

Yer bana çayır çimen verdi

Ben çayır çimeni goyuna verdim

Goyun bana guzu verdi

Ben guzuyu ağalara beğlere verdim

Bindim ala tazıya

Gitdim ulu yazıya

Ulu yazı daş bazar

İçinde bir ayı gezer

Ayı beni gorkuttdu

Gulacığımı sarkıtdı

Cicemin bi gızı var

Cebi dolu üzümü var

Sıyırdım yedim sıyırdım yedim

Vızzık vızzık dedim. (K.K. Fatma DOĞAN)

b) Metel metel metike

Oğlum gızım on iki

Bindim deve boynuna

Ayna getir atışalım

Ayna getir bakışalım

Çok kötü çölmek ( … )

Ak devenin şırlak ( … ) (K.K. Gülten ARSLAN)

4. Ağıtlar

Ağıt, ölen bir kimsenin değerini, iyiliklerini, ölümünden dolayı duyulan acıyı sayıp döken şiir ya da ezgili şiirdir. Doğal afetler, ölüm, hastalık, çaresizlikler karşısında korku, heyecan, üzüntü gibi duyguların dile getirilmesidir.

a) Yemen bizim neyümüze

Şivan düşdü evümüze

Bak yavruları yetim galdı

Şivan bizim neyümüze

Asger yolu beklerin

Günü güne eklerin

Sen get guuzm asgere de

Ben yolunu beklerin

Mendilimde gül oya

Gülmedim doya doya

Asger yolu beklerin deyi

Günleri saya saya

Pilav bişirdim yavan

Üsdüne goydum soğan

Yatağına uzandım da

Uyan asgerim uyan ( K.K. Miyase KOÇAK )

b) Yemen yolu çukurdandır

Garavanım bakırdandır

Zenginimiz bedel veri

Asgerimiz fakırdandır

Gara çadır is mi dutar

Yağlı mardin pas mı dutar

Ağlayalım anam bacım

Elin oğlu yas mı dutar

Gara çadır eğmeyilen

Üsdüne düşmeyilen

Adam gendini sele mi atar

Gayınpeder döğmeyile (K.K. Miyase KOÇAK)

5. İlahiler

İlahi söylemeyi seven Arzu Teyze’den derlenmiştir. Arzu Teyze eskiden bağda, bahçede çalışırken hep ilahiler söylermiş. Beni de kırmayıp birkaç tane ilahi söylemiştir.

a) Ben bir Yakub idim

Gendi halimde

Yusuf’u yitirdim

Kenan ilinde

Hiç getmez Mevlamın

Zikri dilimden

Ağlar Yakup ağlar

Yusuf’um deyu

Yusuf’um

Hocalar da okumaz oldu

Arnındakı nuru

Balgamaz oldu

Onun bülbül dili şakımaz oldu

Ağlar Yakup ağlar Yusuf’um deyu

Getdi de gelmedi

Gelirim deyu

Yusuf’u götürdüler

Bilmem ne etdiler

Onun gömleğini

Al gan etdiler.

Gurtlar yedi deyu bühtan etdiler

Ağlar Yakup ağlar Yusuf’um deyu

Getdi de gelmedi

Gelirim deyu

Hep birikdi geldi

Kenan’ın gurdu

Yemedik biz diyü

İçdiler andı

Yakub’un feryadı arşa dayandı

Ağlar Yakup ağlar Yusuf’um deyu

Getdi de gelmedi

Gelirim deyu ( K.K. Arzu GÜNEY )

b) Yatırsın yatırsın

Gakmaz olursun

Çevre yanlarına

Bakmaz olursun

Bir ince nalıla

Dutarlar seni

Urgansız, zencirsiz

Bağlarlar seni

İlk gecesi ilk gecesi

Ah gabrimin ilk gecesi

Gomşularım gelir

Gabrim gazarlar

Gara yetim san

Bir yer düzerler

İlk gecesi ilk gecesi

Ah gabrimin ilk gecesi

Gara yerler galın olur

Gezdiksire derin olur

Ora geden gelmez olur

Gabrimin ilk gecesi (K.K. Arzu GÜNEY)

c) Ol cennetin ırmakları

Akar Allah deyu deyu

Çıkmış İslam bülbülleri

Döner Allah deyu deyu

Sallanır tuba dalları

Gur’an okur hem dilleri

Cennet bağının gülleri

Kokar Allah deyu deyu

Cennetden bi ırmak akar

Gölde bir yerden çıkar

Ne bala benzer ne şeker

Akar Allah deyu deyu

Kimler yeyip kimler içer

Melekler hep rahmet saçar

İdris nebi hullem ister

Sübhanallah deyu deyu

Cennetden bi ırmak akar

Dördü de bi yerden akar

Ne bala benzer ne şeker

Akar Allah deyu deyu (K.K. Arzu GÜNEY)

C. KALIPLAŞMIŞ İFADELER

1. Atasözleri ve Deyimler

Atasözleri ve deyimler çok eski zamanlardan günümüze ulaştıkları için kim tarafından söylendikleri belli değildir. Kısa ve özlü sözlerdir. Az sözle çok şey anlatma amacı vardır. Kalıplaşmış sözlerdir ve herhangi bir değişikliğe uğratılamazlar. Bulunduğum sohbet ortamlarında konuşulurken söylenen atasözleri ve deyimleri not tutarak çalışmamda kullandım.

• Galdım oğlan eline, eyi söyle geline.

• Tavukdan gaçıp horaza gerdan açmak.

• Gomşuya bela geldi, hepimize bile geldi.

• Gatranı gaynatsam olur mu şeker, cinsi bozuk cinsine çeker.

• Büre itde, bit yiğitde olur.

• Dünyam misksiz galmasın deyi Allah neler yaratmış.

• Az yaşa, çok yaşa, akıbet gelir başa.

• Gelin ata binmiş, ya nasip demiş.

• Gadının en böyük silahı, gözünün yaşıdır.

• Kim bilir, kim bilir, başından geçen bilir.

• Atın ürkeği ile insanın gorkağı çok yaşar.

• Soğan yemedim ki içim acısa…

• İssiye gar mı dayanır.

• Goyununku bi gışlık, arınınkı bi guşluk.

• Bacamız eğriyse dumanı doğru çıkar.

• Tencere yuvarlanmış gapağını bulmuş.

• Gazan yanına varma gara bulaşır.

• Ekinin dibine anız derler, selam vermeden geçene donuz derler.

• Erkek goç bere götürmez.

• İtin ayağından diken çıkarır gibi.

• Baş; yazısını, diş; sızısını çeker.

• Maşa varken elimi neden yakayım?

• Atda arın, yiğitde burun…

• Öğündüğün yerde köylün olmasın.

• Tencere dibin gara, seninki benden gara.

• Gomşusundan huy gapan ayranına su döker.

• Pasaklı avrat başına, gendi doyar aşına.

• Üzüm üzüme baka baka gararır.

• Erinenenin oğlu gızı olmazımış.

• Gol gırılır, yen içinde galır.

• Denesiz aş, ağrısız baş yokdur.

• Topuğuma çıkamayan çaylar, çıkmış da başımda çağlar.

• Yokarı tükürsen bıyık, aşşağı tükürsen sakal.

• Oynayamayan gelin; yerim dar, yenim gısa derimiş.

• Dam engin, değnek gakmaz.

• Malım var deyi övünme bi gıvılcım yeter, gözelim deyi övünme bi fisilce yeter.

• Su desdisi su yolunda gırılır.

• Çok muabbet tez ayrılık getirir.

• İmecenin orağını elinden alırlar.

• Ayakkabı yol öğredir, para dil öğredir.

• Erken gelen yazdan, başına böyüyen gızdan gork.

• Daşıma suylan değirmen dönmez.

• Elti eltiyi sevmez, donuz çöltüyü sevmez.

• Ava gelmez guş olmaz, başa gelmeyen iş olmaz.

• Herkez küllüğünde horazlansın.

• Köpeğile harara girilmez.

• Öküz altında buzavı aramak.

• El elin eşşeğini türkü çağırarak arar.

• El eliyle ilan dut, ilana da yazık.

• İlanın ağzı öpülmez.

2. Dua ve Beddualar

Dua ve bedduaları da aynı şekilde sohbet ortamlarında derledim. Yapılan bir iyilik ve bir kötülük çok zor unutulduğu için gittiğim her sohbet meclislerinde bu iyilik ve kötülük yapan kimselere dualar ya da ağır beddualar edilmiştir. Aşağıda hepsine yer verilmiştir.

• Allah belanı versin.

• Boynu boğaz altında galsın

• Pisliğinde boğılsun.

• Canın cehenneme.

• Allah canını alsın.

• Allah yedirmeyi nasip etmesin.

• Cehennemin dibine gadar yolu var.

• Hayvan pisliğini yersin inşallah.

• Allah ömrünü tez vakitte alsın inşallah.

• Rahat yüzüne hasret galasın inşallah.

• Ciğerin yansın.

• Ganadın gırılsın.

• Adın batsın.

• Allah evine şifa vermesin.

• Acıdan köpük gusasın.

• Gözüne dizine dursun.

• Aldığı, gıldığı gabul olmasın.

• Gara yere giresice.

• Südüm haram olsun.

• Boyun posun devrilsin.

• Yere batasıca.

• Devre dönesice.

• Sürüm sürüm sürünesin.

• Gözlerin kör ola

• Naha ileşine gezginler dünesin.

• Allah gazadan beladan esirgesin.

• Allah ırazı olsun.

• Allah analı babalı büyütsün.

• Allah halil ibrahim bereketi versin.

• Allah gorusun.

• Allah ekmeğini yağlı etsin.

• Allah dutduğunu altın etsin.

• Allah iki cihan saadeti versin.

• Allah ne muradın varsa versin.

• Allah imanıla göçürsün.

• Allah uzun ömürler versin.

• Allah daş deyi gavradığını altın etsin.

• Allah sevdüğüne gavuşdursun.

• Allah esirgesin.

• Allah gecinden versin.

3. Bilmeceler

Çocukları eğlendirmek amacıyla birşeyin adını söylemeden, kimi belirgin özelliklerini belirterek o şeyin ne olduğunu bulmaya çalışılmasına bilmece denilmektedir. Aşağıda renkli bilmece örnekleri derlenmiştir.

• Bilmece bildirmece

El üsdünde gaydırmaca

(Sabın)

• Dal üsdünde kilitli sandık

(Ceviz)

• Dağdan gelir seke seke

Guru üzüm döke döke

(Geçi)

• Aldır abası

Yeşildir küpesi

Bunu bilemeyen eşşek sıpası

(Kirez)

• Mavi atlas

İğne batmaz

Makas kesmez

(Gökyüzü)

• Ey bulutlar bulutlar

Yusuf’ u yedi gurtlar

Ben bi şekil guş gördüm

Depesinden yumurtlar.

(Buğday)

• Benim bi gızım var

Gelip gedenin elini öper.

(Gapı)

• Can uyandı

Cana dayandı

Cam gırıldı

Gana boyandı.

(Nar)

• Bi eve vardım ağlarlar

Bi eve vardım gülerler

Ben bu işe çok şaşdım

İpsiz adam bağlarlar

(Nikah)

• Takır takır takraba

İçinde var akraba

(Beşik)

• Bi güççücük fıçıcık

İçi dolu turşucuk

(İlimon)

• Bit gibi burnu var

Küp gibi garnı var

(Nohut)

• Dam başında gadı gibi

Göğe bakar cadı gibi

(Baca)

• Bişirisen aş olur

Bişirmezsen guş olur.

(Yumurta)

• Hindi kümesde

Guyruğu dışarda

(Tava)

4. Sayışmacalar

Sayışmacalar, özellikle çocuk oyunlarında ebe seçmek için kullanılan bir türdür. Oyunlarda sürekli sayışmacalar söylenegelmiştir. Renkli ve zevkli olması sebebiyle çocuklar tarafından çok sevilmektedir. Sorkun’da her çocuk bu sayışmacaları ezbere bilmektedir.

• Portakalı soydum

Başucuma goydum

Ben bi yalan uydurdum

Duma duma dum

Gırmızı mum

Dolapda bekmez

Yala yala bitmez

Ayşecik cik cik cik

Fatmacık cık cık cık

Sen bu oyundan çık pis çocuk.

• Oooooo

İğne batdı

Canımı yakdı

Tombul guş

Arabaya goş

Arabanın tekeri

İstanbul’un şekeri

Hop hop altın top

Bundan başka oyun yok.

• Ooo piti piti

Karamela sepedi

Terazi lasdik cimnasdik

Biz size geldik bitlendik

Hamama getdik temizlendik

Dik dik dik.

• Çatlak patlak, yusyuvarlak

Kremalı börek, sütlü çörek

Çek dosdum çek

Arabanı yoldan çek

Çek çek amca

Burnu ganca

Al sana dabanca

Sakın beni vurma amca

• Fındık fıstık

Gadife yasdık

Vallahi yenge

Ben yapmadım

Horaz yapdı

Al çık bal çık

Sana dedim sen çık

• Bir, iki, üç, dört

Hanım gız eteğini ört

Beş, altı, yedi, sekiz

Çalışkanız hepimiz

Dokuz on

Güvercin ortaya gon.

• Ebeleme dedeleme

El guşu döl guşu

Demirdiken desde büken

Firfirinci firnarıncı

Gozağacı gatır gider

Arnı gara burnu garA

Çık ortadan burnu gara.

• Aldım verdim

Ben seni yendim

Sarı gızın saçını

Örmeye geldim

• Leylek leylek lekirdek

Hanı bana çekirdek

Çekirdeğin içi yok

Sarı gızın suçu yok.

İKİNCİ BÖLÜM

SORKUN KASABASI HALK BİLİMİ ÜRÜNLERİ

A. GEÇİŞ DÖNEMİ UYGULAMALARI

1. Doğum

Eskiden kadının doğum sancıları başladığı zaman, mahallenin ileri gelen kadınları toplanırdı. Bu kadınlar genelde doğumdan anlayan yaşlı kimselerdir. Hamile kadının yanında “ebe kadın” ve yardımcısı bulunurdu. Doğum eğer kolay olursa kendileri müdahale ederlerdi. Eğer bir terslik olursa ilçeden ebe hemşire getirtilirdi. Bebek doğduktan sonra tuzlanırdı. İki saat tuzda bekletilirdi. Bunun sebebi, bebeğin terinin kokmaması içindir. Daha sonra banyo yaptırılırdı. Bebeğin doğum haberini büyüklere iletmesi için “mücüdeci” adı verilen bir çocuk gönderilir. Ailenin büyüklerine bebeğin doğduğunu ve cinsiyetini söyler. Aile büyükleri de gönderilen bu çocuğa eğer kızsa entari, erkekse para verirlerdi. Ailenin en büyük üyesi daha sonra çocuğun bir kulağına eğilip kâmet, diğer kulağına eğilip ezân okurdu. Ayrıca çocuğun kulağına tekrar eğilip üç kere ismi söylenirdi. “Adıyla yaşasın, Allah analı babalı büyütsün” denilerek adı konulmuş olurdu.

Eskiden kadının lohusa döneminde kırk gün su içirmezlerdi. Çünkü kadının su içtikten sonra hasta olacağına inanıyorlardı. Lohusalı kadın hasta olursa kırk gün toprak ağzını açıp kapar diye bir inanışları vardı. Toprağın kadını kendine çekeceğini düşünüyorlardı.

Bebeği beşiğe belerlerdi. Bu beşik tahtadan yapılmıştır. Bebeğin altını kirletmemesi için beşiğin ortasında bir delik vardır. Bu deliğin içine topraktan yapılmış “zilbiç” adı verilen kap oturtulur. Bebeğe bez takılmazdı. Bebek onun içine yapardı. Hem anneye bir kolaylıktı, hem de bebeğin pişik olmasını engellerdi.

Bebek beşiğin içine dümdüz bir şekilde ayakları bağlanarak yatırtılırdı. Bunun sebebi ise ayaklarının eğri olmasını engellemek içindir.

Bebeğin göbek bağı düştüğünde, kimisi bu göbek bağını caminin bir kenarına koyardı. Dinine imanına bağlı olsun, camiye gitsin amacıyladır. Kimisi de bir evin bir kenarına koyardı, sebebi de evine bağlı olsun diyedir. Sorkun’da şimdilerde doğum hastanelerde yapılmaktadır. Gerekli müdahaleleri doktorlar yapmaktadır.

2. Ölüm

Bir kişi ölmeden önce “sekeret” haline girer. Köyün hocası çağırtılır. Hoca okur, şehadet getirttirir. Ölen kişi erkekse karısının namahrem olacağı düşünülerek odadan hemen çıkartılır. Karısı, kocasının cenazesine bir daha bakamaz. Daha sonra ölen kimsenin gözleri kapatılır. Çenesinden başına doğru ağzı açılmaması için beyaz bir bezle bağlanır. Ayak başparmakları da aynı şekilde ayrılmaması için birbirine bağlanır. Ölünün üzeri çıkartıldıktan sonra göbeğinin üzerine şişeceği düşünülerek metal bir bıçak bırakılır. Bu bıçak şişmesini önlemek içindir.

Ölü yıkanmadan önce kefeni biçilir. Kefenin içine varsa zemzem suyu koyulur. Ayrıca bir de “feslikan” adında güzel kokulu bir çiçek koyulur. Cennet gibi koksun diye düşünülmüştür. Sonra ölü yıkanır, kefenine koyulur. Bu kefenini de bir kilimin arasına sararlar, kilim daha sonra mezarlıkta çıkartılır. Ölü tahtadan yapılmış bir salın üzerine koyularak mezarlığa götürülür, defnedilir. Cemaat tekrar ölü evine gelerek Kur’an okur, ölünün ruhuna fatiha bağışlar. Bu ölü evine komşular yedi gün yemek getirirler. Bir sene içinde ölen kişi için “koksu” yapılır. Koksu, yağlı yani pişidir. Bu koksular köylüye dağıtılır. Durumu iyi olan kimseler köyde ölen kişinin ruhu için etli pilav pişirtip, bütün köylüyü davet ederler. Kimisi de yol, köprü, çeşme gibi yerlere hayır yaparlar.

3. Evlenme

Eskiden evlilikler çoğunlukla görücü usulü olurdu. Bazen kızla oğlan birbirlerini görmeden, ailelerin karşılıklı anlaşmasıyla yapılırdı. Aile büyükleri kızı istemeye giderler. Kız tarafı itiraz etmeden, kıza sormadan kabul ederlerdi. Erkek tarafı kız evine “boğ” düzerlerdi. Anne-babaya gömlek, çorap, havlu alınırdı. Kıza da entari gibi eşyalar alınırdı. Bir de yüzük alınıp kız evine gidilirdi. Kız, erkek tarafı geldiğinde büyüklerin ellerini öper ve aile büyüğü kimse “Hayırlı uğurlu olsun, Allah bile gocatsın bile garıtsın” diyerek yüzüğü takarlardı. Kıza mihr olarak eskiden inek, tarla vb. verilirdi. Şimdilerde altın takılıyor.

Düğün hazırlıklarına başlanırdı. Kızla oğlan birbirlerini ilk defa muhtarlıkta nikah kıyacakları zaman görürlerdi. Birbirlerinden utanırlardı. Bazen de vekalet olarak, yani kızı oğlanın yanına getirmeden kızın akrabalarından birisi getirtilerek kızdan vekalet istenirdi. Kıza “Vekaletini bana veriyor musun?” diyerek üç kez sorulur ve vekillik alınmış olurdu. Vekil alan kişi kızın yerine geçerek imam nikahı kıyılmış olurdu.

Bir top “pazem basma” alınırdı. Bunu üç metreye bölüp kız evinin akrabalarına düğünümüze buyrun gelin diyerek hediye edilirdi. Bu basmanın karşılığında davetliler kıza hediyeler alırdı.

Oğlan evinde yağlılar yapılır, toprak güveçlerde pideler basılırdı. Bunlar eğbeye katılır, düğüncüler de alınarak kız evine yapılan koksularla, pidelerle gidilirdi. Bunların yanında bohçalarda alınırdı. Kız evine vardıklarında düğün başlar ve bohça orta yerde çözülürdü. Bohçanın üstünde bir çift çorap, sabun, havlu olurdu. Bunlar bohçayı ilk kim çözerse o alırdı. Sonra bohça açılır ve içindekiler ortaya dökülürdü. Sayılmaya başlanırdı. Bu işlem bittikten sonra kıza sarı lira dedikleri beşibiyerdeler, yüzük takılırdı. Def ve kaşıklarla oynanırdı. Bu geleneğin adı “apsap biçimi” dir.

Bir hafta sonra çarşamba akşamı kınası olurdu. Kız paça ve entarisini giyer, eşarbını takardı. Sonra “dünürşü” denilen kınacılar gelirdi. Kınacıların üzerinde “üç en” adı verilen beyaz bir örtü bulunurdu. Kıza kınayı yakarlardı. Perşembe günü gelin alma günüdür. Oğlan evinde etli pilav, aşure pişirilirdi. Davetliler gelmeye başlardı.

Damadı hazırlarlar. Boynuna kırmızı bir “al” dolarlardı. Sadıçla beraber damat hazırdır. Büyük sinilere pilavlar dökülür, yufka ekmekle yenilirdi. Eskiden araba olmadığı için kız evine atlarla gidilirdi.

Kız evinde hazırlıklar tamamlanırdı. Gelin paça ve entarisini giyip beklemeye başlardı. Akşam ezanından sonra erkek evi, imam eşliğinde gelini almaya gelirdi. Damat evde beklerdi. Kız evi, oğlan evine ikramda bulunurdu. İmam, gelinin kırmızı alını salavat eşliğinde başına örterdi. Sonra dünürşüler gelir, onlarda gelinin başına beyaz örtüyü örterlerdi. Gelin evdeki büyüklerle helalleşirdi. Erkek kardeşi gelini evden çıkartırdı. Erkek kardeşi yoksa amcası da çıkarabilirdi. “Allah hayırlı geçimler versin, güle güle git. Baba evinden beyaz örtünle çıkıyorsun, gocan evinden kefeninle çıkacaksın” diyerek kızı ata bindirirlerdi. Atın başını kızın kardeşi çeker. Gelin, oğlan evine gelir ve attan indirirlerdi. Bu arada sadıçla damat bir avuç şeker ya da parayı yüksek bir yerden gelin eve gireceğinde üzerine atarlardı. Şeker; evde dili tatlı olsun diye, para da bereketli olsun diyedir. Kız evin içine girerken eline tereyağ tutuşturulur ve kapının üzerine uğurlu olsun denilerek sürdürülürdü.

Kız evinden gelen akrabalar, kıza tarla, inek, para vb. isterlerdi. Oğlanın babası da bunlardan birini kıza verirdi. Yatsı namazından sonra güveyi katılırdı. Sabah ezanından sonra kaynana, gelin ve oğlunu alarak akrabalarının elini öpmeye götürürdü.

B. SORKUN’ DA BAYRAM

1. Ramazan Bayramı

Bayramdan iki gün öncesine “geysi” denir. Geysi, temizlenmek anlamına gelir. Çamaşırlar yıkanır, evler süpürülür, badana yapılır. Bayramdan bir gün öncesine ise “arefe” denir. Arefe günü susamlı baklavalar, su börekleri yapılır.

Sorkun üç mahalleden oluşur. Kızılçal Mahallesi, bayram namazından sonra topluca mezarlığa gider. Aşağı Sorkun Mahallesi arefe günü, ikindi namazından sonra mezarlığa gider. İsali Mahallesi ise yine bayram namazından sonra giderler ve mezarlıktan sonra herkes birer kap yemek getirip caminin bahçesinde yerler ve sonra bayramlaşmaya durulur. Namazdan sonra tekrar aile büyükleri ile bayramlaşılır. Büyüklerin elleri öpülür. Büyükler küçüklere bayram harçlığı verir. Köydeki yaşlı kimseler sırayla bayramlanır. Bayramlaşmaya gelenlere şeker ve kolonya ikram edilir. Ayrıca meşhur susamlı baklava da olmazsa olmazlardandır.

Hüseyin Çetin başkanlığında kurulmuş olan Sorkunder, her bayramın ikinci ya da üçüncü günü bir bayramlaşma töreni düzenler. Bütün mahalle halkı davet edilir. Kur’an-ı Kerim okunur, dualar edilir, yağlılar ikram edilir. Birlik ve beraberlik bu sayede canlı tutulmaya çalışılmaktadır.

2. Kurban Bayramı

Sabah erkenden kalkılır. Bayram namazına gidilir. Namazdan sonra herkes sırayla bayramlaşır. Bayramlaşma bittikten sonra herkes evine gider. Kurban edilecek hayvanlar hazırlanır. Kesilecek yere getirilir. Tekbirler eşliğinde kurban kesilir. Kesme işlemi bittikten sonra ilk önce hayvanın ciğeri kavrulur. Bu Sorkun’da bir adettir. Bütün aile üyeleri toplanıp kavurmayı yerler. Sonra etlerin parçalanması işlemine geçilir. Yedi yoksul kimseye bu etlerin bir kısmı paylaştırılır. Onlar da “Allah kabul etsin” diyerek etleri alırlar. Kurban bayramında büyükleri ziyaret genelde ikinci gün başlar. Birinci gün kurban kesme işiyle uğraşılır.

C. SORKUN’ UN YÖRESEL YEMEKLERİ

1. Garamlık Pilavı

MALZEMELER

• Garamlık

• 1 kaşık tereyağ

• 1 adet soğan

• Yarım yemek kaşığı salça

• Nane

• Bulgur

Garamlık bir dağ bitkisidir. Genellikle yaylalarda bol bulunur. Bahar ayında açan yapraklarından pilav yapılır.

Tencereye bir kaşık tereyağ koyulur. Doğranan soğanlar üzerine atılır. Soğanlar pembeleştikten sonra yarım yemek kaşığı salça atılır. Üzerine göz kararı pul biber atılır. Garamlıklarda atılarak sotelenir. 10 dakika kavrulduktan sonra göz kararı bulgur atılır. Hepsi 2 ya da 3 dakika karıştırılır. Üzerine göz kararı sıcak su eklenir. Kaynamaya bırakılır. Pilav suyunu çekmeye yakın biraz nane doğranır. Karıştırılır ve ocaktan indirilir.

2. Etli Nohutlu Pilav

MALZEMELER

• Nohut

• Kemikli et

• Bulgur

• Tereyağ

Nohut akşamdan ıslatılır. Islatılan nohutlar haşlanır. Kemikli etler doğranır ve bunlar da haşlanır. Haşlanan nohut ve etler karıştırılır. Suda kaynamaya bırakılır. Kaynadıktan sonra bulguru ilave edilir. Suyunu çektikten sonra üzerine bol kızartılmış tereyağı dökülür. Kapağı kapatılıp beş dakika beklenir. Sonrasında servis edilir. Düğünlerde büyük geniş sinilere dökülür. Grup biçiminde oturan davetlilerin önüne koyulur. Yufka ekmekle “dıkım” şeklinde yenir.

3. Kurutulmuş Bakla Yemeği

MALZEMELER

• Kuru Bakla

• Patates

• 1 yemek kaşığı sıvı yağ

• Soğan

• 1 yemek kaşığı un

• 1 avuç dağ eriği

Yazın toplanan baklalar ince bir şekilde dilinir. Çatılara serilerek kurutulur. Kurutulan baklalardan kışın patatesle yemeği yapılır.

1 yemek kaşığı sıvı yağ ve biraz tereyağ tencerede kızartılır. Kızaran yağın içine soğan eklenir. Pembeleşen soğanın üzerine 1 yemek kaşığından biraz fazla salça atılır. Salçanın kokusu gidinceye kadar karıştırılır. Üzerine küp küp doğranan patatesler atılır. Patatesler pişerken kuru baklalar haşlanır. Patateslerin pişmesine yakın tencerenin içine atılır. Karıştırılır ve göz kararı su eklenir, kaynamaya bırakılır. Bu arada başka bir tencerede 1 yemek kaşığı un kavrulur ve yemeğin içine dökülür. Sonra pişen yemeğin içine dağdan toplanan bir avuç dağ eriği atılır. Ekşi bir tat verir. Kıvamını aldıktan sonra ocaktan indirilir ve dinlenmeye bırakılır.

4. Mıkla

MALZEMELER

• Patates

• 1 yemek kaşığı sıvı yağ

• Yumurta

• Biber

• Maydanoz

• Domates

Tencerenin içine biraz sıvı yağ ve tereyağ konulur. Yağ kızarırken içine soğanlar doğranır ve kavrulur. Kavrulan soğanın içine önceden doğranan domatesler ve biberler atılır. Sonra salçası ilave edilir. Biraz karıştırılır ve sonra içine yarım ay şeklinde doğranan patatesler atılır. Patatesler piştikten sonra düz bir tepsiye dökülür. Üzerine iki tane yumurta kırılır. Süs olarak maydanoz koyulabilir. Ayrıca kenarlarına biber döşeyerek de süslenebilir.

5. Yoğurtlu Çorba

MALZEMELER

• Pirinç

• 1 yumurta sarısı

• 2 su bardağı yoğurt

• Göz kararı un

Bir tencereye altı su bardağı su koyulur ve kaynatılır. Kaynayan suyun içine üç çorba kaşığı pirinç atılır. Pirinçler haşlanmaya bırakılır. Başka bir kapta bir yumurta sarısı, iki su bardağı yoğurt ve göz kararı un iyice karıştırılır. Pişen pirincin üzerine eklenir. 10 dakika piştikten sonra altı kapatılır ve tuz eklenir. Üzerine tereyağ eklenir ve yaylalardan toplanan kekikle süslenir.

6. Şalga Pilavı

MALZEMELER

• Şalga

• 2 yemek kaşığı sıvı yağ

• 1 kaşık salça

• 1 su bardağı bulgur

Şalga mor renkte olan bir bitkidir. Yazın söküldükten sonra tekrardan süymemesi ve bozulmaması için kuyulanır. Genellikle Bozkır yöresinde yetişir. Hazmı kolaylaştırdığı bilinir. Küçük şalgalar haşlanarak yenir ve bunlara “galle” denir.

Pişirilecek miktarda kışın kuyudan birkaç tane şalga çıkarılır. Küçük, ince bir şekilde doğranır. Bir tencereye iki yemek kaşığı yağ koyulur. Bir tane soğan doğranır ve kavrulur. Kavrulan soğana bir kaşık salça atılır. Hepsini biraz karıştırdıktan sonra artık doğranan şalgalar tenceredeki yerini alır. Pişmesi beklenir. Pişince içine 1 su bardağı bulgur ilave edilir. Tuzu, nanesi, biberi eklenip suyu çekilinceye kadar pişirilir. İsteğe göre içine kıymada konulabilir.

7. Ayran Aşı

MALZEMELER

• Döğme buğday

• Yoğurt

Döğme buğday haşlanır. Haşlandıktan sonra yoğurtla karıştırılır. Dolapta biraz bekletilir. Soğuk bir biçimde yenir.

8. Bancar Pürçüğü Pilavı

MALZEMELER

• Pancar pürçüğü

• Göz kararı bulgur

• Tereyağ

• Soğan

• Biber

Pancarlar tarladan söküldükten sonra derin bir kuyuda kuyulanır. Pancar kuyudayken; eğer kendisi kırmızıysa pürçüğü kırmızı, şeker pancarı olursa sarı olur. Bu pürçükler kesilir ve haşlanır. Tencerede soğan, yağ, biber hepsi kavrulur ve üzerine bulgur atılır. 2 bardak su ilave edilir. Kaynamaya koyulur. Kaynadıktan sonra pürçükler içine atılır. Biraz bekledikten sonra kıvamını alır ve ocaktan indirilir.

9. Etli Bamya Çorbası

MALZEMELER

• Bamya

• Yarım kg kıyma

• Yeşil biber

• Domates

• Salça

Bamyalar yıkanır, ikiye bölünür. Tencerenin içine biraz sıvı yağ ve tereyağ koyulur. Soğanlar doğranarak içine atılır. Kavrulan soğanın içine yarım kg kıyma atılır. Biraz pişirilir. Kıyması pişerken içine salça, domates ve yeşil biberi atılır. Sonra bamyalar ilave edilir. Hepsi birlikte biraz kavrulur. Ardından biraz limon suyu eklenir. Son olarak göz kararı biraz su dükülür ve kaynamaya bırakılır. Kıvamını alınca ocaktan indirilir.

10. Soğan Aşı

MALZEMELER

• Soğan

• Sıvı yağ

• Üç yumurta

Soğanlar jüliyen bir biçimde doğranır. Tereyağ ve sıvı yağda iyice kavrulur. İçine yarım bardak su dökülür. Biraz salça, biraz pul biber ilave edilir. Piştiken sonra bir tepsiye dökülür. Üzerine üç yumurta kırılır. Tekrar ocağa koyulur. Yumurtaları piştikten sonra ocaktan indirilir.

11. Keşli Ekmek

Sorkun’da ekmek olarak “yoka ekmek” (yufka) tüketilir. Komşular toplanarak sırayla birbirlerine yaz ekmeği ve kış ekmeği yaparlar. Ekmek ne kadar yapılacaksa o kadar hamur yoğurulur. Yoğrulan hamur biraz bekletilir. Komşular geldikten sonra iş bölümü yapılır. Birisi sacın başında pişirici olarak durur, birisi beze düzer, diğerleri de hamur açar.

Bir tane beze alınır, senidin üzerine koyulur ve üzerine hafif un atılır. Oklava yardımıyla o beze ince ve yuvarlak olacak biçimde açılır. Sonra saca atılır. Pişirilen ekmekler üst üste dizilir.

Ekmek eyleme işi bittikten sonra “ keşli ekmek” yapılır.

İç harcı için; pancar pürçüğü, nane, soğan, isteğe göre maydonoz, ıspanak doğranır. Bunların içine göz kararı keş (çökelek) koyulur. Keşli ekmek için ayrılan küçük bezeler açılır. Yarısına bu harçtan koyulur ve yarım ay olacak şekilde kapatılır. Sonra saca atılır. Sactan inen ekmek tereyağla yağlanır ve afiyetle yenir.

12. Tarhana Çorbası

12.1. Tarhana Yapımı

Büyük bir kazana 15 kg buğday ve 30 kg yoğurt veya ayran dökülür. Hepsi kaynayıncaya kadar “bişşek” yardımıyla karıştırılır. İçine biraz tuz atılır. Koyu bir kıvama geldiği zaman ateşten indirilir. Sonra soğuması için tepsilere çıkartılır. Bu arada komşulara birer tabak “komşu hakkı” tarhana dağıtılır. Bereketinin bu dağıtmada olduğu söylenir.

Soğuyan tarhana ne çok küçük ne çok büyük olması şartıyla top haline getirilir. Bu toplar yuvarlak bir kalıbın içinde yayılarak çıkartılır. Çıkartılan tarhana çatılara serilir. Bir hafta kuruması için beklenir. Kuruduktan sonra toplanır.

Ayrıca tarhana ocaktan indiği zaman bir tabağa birazı ayrılır. Sonra bu tarhana bol tereyağla yağlanır. Çok lezzetlidir. Her tarhana yapımında mutlaka yenilir.

MALZEMELER

• Eğey kemik eti

• Tarhana

• Tereyağ

• Pul biber

• Kekik

• Şeker pancarı

Kurbanda kesilen hayvanın eğey kemikleri kurutulur. Kışın bu çorbanın içine atılır. Çok sağlıklı olduğu söylenir.

Akşamdan, örneğin dört kişilik bir aile için iki adet tarhana ıslatılır. Islatılan tarhana ve kurutulan kemikler ateşte kaynatılır ve kıvam alıncaya kadar pişirilir. Pişen çorba taslara dökülür. Üzerine bol kızartılmış tereyağ ve karabiber, pul biber, kekik eklenir. İsteğe göre çorbanın içine uzun dilimlenmiş olan şeker pancarı da eklenir.

13. Sobada Dilimlenmiş Gumpir

MALZEMELER

• Büyük boy patates

• Tuz

• Pul biber

Kış aylarının kahvaltılarının vazgeçilmez lezzetidir. Beş altı tane büyük boy patates ortadan ikiye bölünür. Bölünen patateslere üç ya da dört tane derin çizik atılır. Üzerine tuz ve pul biber atılır. Daha sonra sobanın fırınında pişmeye bırakılır. Patateslerin arasına soğan da atılabilir. Soğana da aynı şekilde tuz ve biber atılır. Piştikten sonra kahvaltıda afiyetle yenir.

14. Sini Dişi

MALZEMELER

• Susam

• Yarım kg ceviz

• 5 kg un

• 3 yumurta

• Yarım çay bardağı sıvı yağ

Değirmenden kavrulmuş susam alınır. Evde dibeklerde dövülür. Yarım kg ceviz de dibekte aynı şekilde dövülür. İkisi karıştırılır. 5 kg un, 3 yumurta, yarım çay bardağı sıvı yağ hepsi birlikte kulak memesi kıvamında yoğrulur. Yoğrulan hamurdan 24 tane ceviz büyüklüğünde beze yapılır. Yapılan bezeler incecik açılır. Büyük bir tepsiye açılan ilk hamur serilir. Üzerine yağ sürülür, ikinci açılan hamur da birinci hamurun üstüne serilir. Sonra ikinci açılan hamura susam ve ceviz karışımı eklenir. Aşamalar aynı bu şekilde devam eder. En sonunda tepsinin üstüne yağ dökülür. Dilim dilim kesilir. Kesilen dilimlerin arasına tereyağ eritilir. Sonra pişmesi için köy fırınına götürülür. Bu sırada evde şerbeti hazırlanır. 2 kg şeker, 2 litre su 20 dakika kaynatılır. Kaynadıktan sonra içine yarım limon sıkılır. Eğer pişen baklava soğuksa şerbet sıcak, eğer baklava sıcaksa şerbet soğuk dökülmelidir. Sonra dinlenmeye bırakılır.

15. Keşkek

MALZEMELER

• Döğme buğday

• Tereyağ

Döğme buğday iyice haşlanır, eritilir. Bol tereyağla yağlanır ve afiyetle yenir.

16. Bulgur Yapımı

Pazardan alınan bulgur önce kalburda elenir ve kırığı alınır. Sonra suda tertemiz, içinde ot parçacıkları kalmayacak şekilde yıkanır. Yıkanan bulgur kazanda kaynatılır. Kaynayan bulgur kazandan indirilip sinilere dökülerek dinlendirilir. Soğuyan bulgur temiz çarşaflar üzerine serilir. 3 gün kuruması için beklenir.

Kuruyan bulgur el taşında çekilir. Bu el taşı ise; ortası delik iki silindirik taş ve bu taşların ortasına yerleştirilen mille yapılan bir el değirmenidir. Üstteki taş üzerine takılan kolun elle çevrilmesi sonucunda döndürülüyor. İlk örnekleri tarım etkinliklerinin başladığı neolitik döneme kadar uzanır. Buğday, arpa, mısır, çavdar gibi tahıl ürünlerinin iki taş arasında ezilip un ve bulgura dönüştürülmesini sağlar.

17. Keş Yapımı

İneklerden sağılan süt süzülerek tencerede kaynatılır. Kaynayan süt soğumaya bırakılır. Soğuduktan sonra bir kaşık damızlık yoğurt ilave edilir. Beş saat içinde mayalanır ve yoğurt olur.

Hayvan derisinden yapılmış “tuluk” adında bir nesne vardır. Üç tane “dığan ağacı” uçlarından birleştirilir. Tuluğun iki arka ayakları ve kuyruğu bu sırıklara bağlanır. Boyun tarafı aşağıda kalır. Ön ayakları da iple aynı şekilde bağlanır. Bu tuluğun içine yoğurtlar dökülür. Bişşek yardımıyla dövülerek tereyağ elde edilir. Tereyağ tahta kepçeyle yüzünden toplanır. Ön ayağın birisi açılarak ayran oradan temiz bir kovaya alınır. Alınan ayran kazanda pişirilir. Piştiğinde “keş” halini alır.

Tulukla yayma işi genellikle yaylalarda yapılır. Komşular bir araya gelip yardımlaşarak yaparlar. Gelen komşulara lokum, bisküvi, kiraz, çekirdek, erik vb. evde ne varsa ikram edilir.

Sonra keş tuzlanıp bez keselere basılır. Üzerine suyu aksın diye büyük bir taş oturtulur. Otuz gün bu şekilde bekletilir. Keş kendine geldikten sonra keseden çıkartılıp taş yardımıyla övülür. Önceden kurutulmuş ve tuzlanmış koyun ya da keçi derisine basılır. Derinin arka ayakları iple ya da bir telle sıkıca bağlanır. Boyun kısmından da keşi içine dökülür. İyice sıkıştırarak, kenarlarında boşluk kalmayacak şekilde basılır. Basıldıktan sonra üzerine büyük bir taş oturtulur. Kış ayına kadar açılmaz. Kış geldiğinde bu deriden çıkartılarak kahvaltıda yenilir.

18. Salça Yapımı

Pazardan salçalık domatesler alınır. Temiz bir şekilde yıkanır. İnce ince doğranır ve büyük bidonların içine basılır. Üzerine tuz eklenir. Güneş gören yerde bir iki hafta bekletilir. İki üç güne bir karuştırılır.

İki haftanın sonunda demir süzgeç leğenlerden geçirilir ve pasası alınır. Büyük dığanılara dökülür. Sabah erkenden ateş yakılır ve kaynamaya bırakılır. Yedi saat boyunca karıştırılarak kaynatılır. Kıvamını aldıktan sonra ateşten indirilir. Soğumaya bırakılır. Soğuduktan sonra temiz kavanozlara katılır ve üzerine biraz yağ dökülür. Serin bir yerde muhafaza edilir. Böylelikle bir yıl boyunca salçada hiç küflenme görülmez.

19. Tahin Yapımı / Tahin Derğirmenleri

Sorkun’da Göktepeler, Karabacaklar ve Mehmet Çavuş olmak üzere üç tane tahin değirmeni bulunmaktadır.

Karabacaklar Değirmeni, Süleyman Karabacak’ın beşinci kuşak dedesi tarafından yaptırılmıştır. İlk kurulduğu zamandan bu yana orijinalliğini devam ettirmektedir. Bu değirmende iki adet tazyiklendirilmiş su ile çalışan bir metre çapında değirmen taşı bulunuyor. Kaynağından gelen akarsu 60 cm çapında, iki ayrı demir boru yardımıyla değirmene ulaşılıyor. Burada tazyik kazanması için küçük bir boruyla değirmen taşlarının altına yerleştirilmiş çarklara verilen su sayesinde hızla dönen değirmen taşları tahin öğütmeye elverişli hale getirilir. Öğütülen tahinin ham maddesi olan susam, Manavgat, Fethiye, Muğla gibi yerlerden temin edilir.

Çuvallarla değirmene gelen susamlar önce elekten geçiriliyor, ardından su havuzlarında 48 saat bekletilerek kabuğundan ayrılması için makineye atılıyor, daha sonra taş fırında kavrulan susamlar tekrar elekten geçiriliyor. Son olarak değirmene atılan susamlar market tarafından terini almak için ambalajlanır.

Göktepe Tahinleri’nin yaklaşık bir asırlık geçmişi vardır. Atalarından miras kalan değirmen 1986 yılında onarılmıştır. Orijinalliği bozulmadan bugüne kadar gelmiştir. Antalya- Manavgat susamı, odun fırınlarında kavrulup, tahin taşlarında öğütülüp modern tesislerinde el değmeden ambalajlanarak marketlerde yerini alır.

Mehmet Çavuş Tahinleri’nin de bir asırlık geçmişi vardır. Bu değirmen ilk imalata başladığı yıllarda tahin ve un değirmeni olarak kullanılmıştır. Sonraki zamanlarda una rağbet görülmediği için un öğütme işi kaldırılmıştır. Değirmen, elektriğin daha köye gelmediği yıllarda çay ile değirmene öğütme sistemi kurulmuştur.

D. SORKUN’ DA HALK HEKİMLİĞİ VE OCAKLAR

1. Halk Hekimliği

a) Göze herhangi bir cisim kaçtığı zaman, yumurtanın beyazı suda haşlanır. Haşlanan yumurtayı temiz bir bezin üzerine koyarlar. Üzerine hafif zeytinyağı koyarak gözün üzerine kapatırlar. Akşamdan sabaha kadar öylece kalır. Bunun adı “yumurta çeliği” dir.

b) Akrep sokmalarında, ayran pişirilir. Çökelek haline gelir. Akrebin soktuğu yerin üzerine sarılır. Sıtmayı kestiği söylenir.

c) Ellerde dolama hastalığı yani çıban olduğu zaman, soğan külde közlenir. Ladinlerdeki sakız toplanır. Soğan ezilip bu sakızlar üzerine koyulur. Bunlar da yaranın üzerine sarılır. İltihabı ortadan kaldırır.

d) Zeytinyağlı sabun, kaput bir bezin iplikleri ve sakız, üçü birlikte elde ovularak merhem yapılır. Yaranın ağzına sarılır. İltihabı önler.

e) Vücutta herhangi bir ezik olduğu zaman; kuru üzüm dibekte dövülür, tuzla ezilen yere sarılır. Bereyi aldığı söylenir.

f) Şişlikte, çivi batmaları vb. pirinç lapası sarılır. Çivinin battığı yeri bembeyaz koyar.

g) Çocukların karnı ağrıdığı zaman bese ve közlenmiş soğan sarılır. Altı saat bekletilir. Ağrı kesilir.

h) Arı sokmalarında, sokulan bölgeye ya soğan ya da çamur sürülür. Acıyı keser.

i) Kanı durdurmak için, deri bir kemeri bıçakla sıyırıp yaranın üzerine basarlar.Kanı durdurur.

j) İncinmelerde; tereyağ ve bal ısıtılır, içine temiz bir bez atılır. O bezi ağruyan yere sıcak olacak şekile dolarlar. Ağrıyı keser.

k) Diş ağrısında; kül ve bese top yapılarak ağrıyan dişin üzerine koyulur. Ağrıyı azaltır.

l) Gözde çıkan it dirseğinde (arpacık) köpeğin çanağından su alınıp göze masaj yapılır.

m) Baş ağrısı için, patatesler yuvarlak bir şekilde kesilerek alna dizilir.

n) Yaralanma sonucu moraran bölgeye yeni kesilmiş hayvan derisinden bir parça alınıp sarılır. Bereyi alır.

o) Eldeki çatlaklar için; tereyağ ve ladin sakızı kaynatılarak merhem yapılır. Çatlakların üzerine sürülür. Elleri yumuşatır. Sakız, antibiyotik yerine geçer.

2. Ocaklar

Sorkun’daki ocakların başında “İbrahim Hoca” ocağı gelir. Sakallı, yaşlı, yardımsever biri olduğu söylenir. Hoca, hastalıklara çare bulurdu. “Ocak temi” hastalığı eskiden çok görülen bir rahatsızlıktı. Kötü bir yere yani küllerin ya da pisliğin üzerine basılınca, cinlerin üstüne basılmış gibi olur. O kişinin içine cin girer. İçine cin giren kişiyi İbrahim Hoca’ya götürürlerdi. Hoca okur, üfler, dua ederdi. Nusha yapardı. Yaptığı nushayı su dolu bir bardağın içine koyar ve hastaya bir hafta boyunca o bardaktaki suyu içirmelerini söylerdi. Ayrıca boynuna bir başka nusha takar ve bunun onu koruyacağını söylerdi.

İbrahim Hoca öldükten sonra kızı Makbule’ye elini vermiştir. Makbule’de babasının elini aldığı için nushalar yapmış, hastaları iyileştirmiştir. “İlancık” hastalığı vardır. Bu hastalığa yakalanan kişinin elleri, kolları, ayakları sürekli ağrır. Makbule’ye bu hastalığın şifası için gelirler. Eline bir bıçak alır, vücudunun her yerini kıyarmış gibi yapar. Böylelikle ilancık kıyılmış olur. Sonra ilancık nüshası yapar ve boynuna taktırır.

Ağız yaraları için de ayrı bir yöntem vardır. Yufka ekmeği okur, üfler ve hastaya yedirir. Üzerine bir tas suyu tekrar okuyup, üfleyip hastaya içirir. Tüm bunlardan sonra hasta iyileşir. Hasta hocaya “arılık” verir. Gönlünden ne kadar geçerse bir miktar para verir. Hasta kalbini hocaya bağlar ve hastalığı geçer.

Çocuk bir ya da iki yaşına geldiği zaman sürekli ağlar. Zayıflamaya başlar. “Aydaş” hastalığına yakalanır. Ailesi bu çocuğu “emlersemi” ocağına götürür. Orada bir ağacın kökünden üç kere geçirirler. Sonra çocuk ağlamasını keser. İyileşmeye başlar. Yine emlersemi ocağında başka bir yöntem vardır. Dildeğmez ağacından bir dal kesilir ve o dal eve getirilir. İkindi güneş batmasına yakın o dal eğilir, uçları bir iple bağlanır. Çember şeklini alır. Çocuğu bu çemberin içinden üç kere geçirirler. Aynı zamanda dualar edilir, sureler okunurdu. Bu işlem bittikten sonra çocuk ağlamayı kesip oynamaya başlar.

Bir diğer ocak Şıyıh Dayı ocağıdır. Yine bu kişi kızı Halime’ye elini vermiştir. İnekler belli bir zaman sonra sağdırtmamaya, buzağılarını emzirmemeye başlarlar. Sütleri kesilir. Nazar değdiği düşünülerek ellerine bir paket yem alıp Halime teyzeye giderler. Halime teyze o yemi elleriyle karıştırır, okur, üfler. İneğin sahibi bu yemi ineğe yedirir. İnek yemeye başladıktan sonra iyileşir.

Öteki ocağımız “Musa Hocalar” ocağıdır. Sorkun’a bir kavim olarak gelmişlerdir. Zamanın birinde köylünün birinin ineği hastalanmıştır. İki gün yem saman hiçbir şey yememiştir. Sahibi ölmesinden korkmuş ve Musa Hoca’yı çağırmış. Hoca ilk önce tuz avsunlamış. İneğin samanının içine karıştırmış. Biraz tek başına kalsın bekleyelim diyerek yanından ayrılmışlar. Tekrar geldiklerinde ineğin tüm yemi yediğini ve iyileştiğini görürler.

Elin üstünde çıkan demreği için yukarıda verilen ocaklardan birine gidilirdi. Hoca elin üstündeki yarayı okur, üfler. O yaranın üstüne tükürür. Üzerine kül serpiştirir. Eğer bu yaranın ocağı burasıysa yara kurur, değilse yara sulanmaya başlar.

Vücutta herhangi bir yerde çıkan siğiller için yine ocağa gidilir. Hoca önce siğili okur. Eline bir bıçak alır. Bıçağın ucunu ateşte kızdırır. Dualar eşliğinde siğilin etrafında bıçağı gezdirir. Siğil yavaşca kurumaya başlar.

E. SORKUN’ DA HALK İNANIŞLARI

1) Sorkun- Karacahisar yolunda büyük bir ağaç vardır. İnsanlar buraya gelip bir dilek dilerler. Diledikten sonra ağaca çivi çakarlar. Böylece dileklerinin kabul olacağına inanırlar. Ağacın her tarafı çivilerle doludur.

2) Akşam sakız çiğnenmez. Çünkü ölü eti çiğnenmiş gibi olur.

3) Baykuşun ötmesi uğursuzluktur.

4) Köpeğin uluması, o evden bir cenazenin çıkacağına işarettir.

5) Ateş yanıyorken çıkan sesin, birilerinin onun dedikodusunu yaptığına işaret olduğu söylenir.

6) Akşam tırnak kesmek uğursuzluktur.

7) Kapı eşiğinde oturmak doğru değildir. Çünkü şeytan en çok buralarda bulunur. Şeytanın çarpacağına inanılır.

8) Çocuklara nazar değmesini önlemek için omuzlarına, boyunlarına iğde dalı takılır. İğde nazar değmesini engeller.

9) Uyuyan çocuğun üzerinden atlanmaz.

10) Gökkuşağının altından geçen kızsa erkek, erkekse kız olur.

11) Çocuklar, evde dizlerinin üstünde yürüdükleri zaman misafir geleceğine inanılır.

12) Hamur yoğururken hamur parçasının etrafa saçılmasının sonucu olarak misafir geleceğine inanılır.

13) Göz seyirdiği zaman kötü bir haber alınacağına inanılır.

14) Ayağın altı kaşındığı zaman, uzun yol yürüyüleceğine inanılır.

15) Kulak çınladığında birisinin onların dedikodusunu yaptığına inanılır.

16) Akşam küçük bir çocuğu aynaya baktırmazlar. Gece korkup uyanacağına inanılır.

17) Yılanı öldürdükten sonra başına un atılır. Yılanın eşi, bu ölen yılanı gördüğü zaman “ bir suç işlemiş ki un atılmış“ diyerek geri döner.

18) Yılanın canı gece yıldızları görene kadar çıkmaz.

19) Hayvanların memesindeki siğillerin düşmesi için yılanın kabuğu hayvana yedirilir. Faydası olduğuna inanılır.

20) Tencerenin dibini sıyıran kimselerin düğününde kar yağdığına inanılır.

21) Askere ya da gurbete giden kimselerin ardından su dökülür. Su gibi gelip gitsin diyedir.

22) Akşam gelinin yatağında bebek yuvarlarlar. Allah bebek nasip etsin diyedir.

23) Sağ avuç içi kaşındığında para geleceğine, sol avuç kaşındığında para çıkacağına inanılır.

24) Cuma günü yaş ağaç kesilmez. Cuma gününde bütün ağaçların, hayvanların ibadet yaptığına inanılır.

25) Leyleği havada görürsen nasibin havada, yerde görürsen yerde olurmuş.

26) Doğan çocuğun gözüne kömür sürülür. Gözü kara olsun derler.

27) Ele batan herhangi bir cisim akşam vakti çıkartılmaz. Dikenin gelin olacağına inanılır.

28) Rüyada ölen bir kişi görüldüyse, onun bu dünyadan birisini götüreceğine inanılır.

29) Bir kişide eğer alerji hastalığı varsa bunun şeytan kabarığı olduğu düşünülerek yıkık bir evin kenarına su, şeker, un kaynatılmasından oluşan “pelte” adı verilen yiyecek dökülür. Döküldükten sonra hiç arkasına bakmadan ve konuşmadan oradan uzaklaşır. Böylelikle hastanın iyileşeceğine inanılır.

30) Hamile iken annenin canı tatlı bir şeyler çekerse kızı, ekşi bir şeyler çekerse oğlu olacağına inanılır.

31) Elde siği varsa; birkaç tane taş alınır ve bunlar ele sürülür. Taşlar üç yolun kesiştiği yerde üst üste konur. Bu taşlar devrilince eldeki siğillerin geçeceğine inanılır.

F. SORKUN’UN YÖRESEL KIYAFETLERİ

Sorkun’da belli bir yöresel kıyafet yoktur. Ancak kadınlar genellikle şalvar giyerler. Ayakkabı olarak “mes lasdiği” giyerler. Kafalarına “dasdar” denilen eşarplar takılır.

Şalvar Sorkun’da vazgeçilmez bir kıyafettir. Kadınlar; tarlaya, işe, çalışmaya giderlerken hep şalvar giyerler. Günlük kıyafet olarak da kullanılır. Ayrıca yaşlı kesim, eteklerinin altına “basma paça” giyerler.

Erkekler genel olarak pantolon giyerler. Yaşlı amcalar kafalarına “kasket” takarlar. Onu kafalarından çıkarmazlar.

G. SORKUN’ DA ÇOCUK OYUNLARI

1. Dombiş

Yedi tane düz biçimde olan küçük taşlar üst üste dizilir. Başına bir ebe koyulur. Karşı tarafta en az beş kişi olur. O beş kişiden birisi topu taşın üzerine yuvarlar. Eğer taşlar yıkılırsa, ebe o taşları dizinceye kadar karşıdaki kişi topu alacaktır. Eğer ebe taşları dizemezse, topu ebeye vuracak ve elindeki topu diğer arkadaşına verecektir. Eğer karşıdaki kişi taşları yıkamazsa ebe kendisi olacaktır. Oyun böyle tekrar edilir.

2. Birdir Bir

Beş- altı çocuk toplanır. İki yüksek taşın üzerine ince bir sopa uzatılır. Sonra çocuklar ellerine uzun bir sopa alırlar. Taşın üzerindeki küçük sopayı uzun sopayla fırlatırlar. Diğer çocuklarda fırlatılan sopayı tutmaya çalışırlar. Sopayı tutan çocuğun yüz puanı olur.

3. Körebe

Uzun kış gecelerinde çocukların canları sıkıldığında oynadıkları bir oyundur. Kalabalık ortamda daha zevkli olur. Bir tane ebe seçilir. Gözüne bir bez parçası bağlanır. Gözleri görmeden etrafındakileri yakalamaya çalışır. Yakaladığı kişi bu sefer ebe olur. Oyun böyle devam eder.

4. Cıngırlık

Kısa bir direk dikilir. Uzun bir ağacın ortası oyularak kısa direğin üzerine takılır. Takıldıktan sonra ağacın bir ucuna çocuğun birisi, diğer ucuna da birisi oturarak dönmeye başlar. Bunun adı cıngırlık oyunudur.

5. Oratada Sıçan

Oyuncular karşılıklı gruplara ayrılır. İkişer kişi beş metre aralıklarla karşılıklı dururlar. Ortada da ilk hangi grup başlayacaksa onlar olur. Karşılıklı duran gruplar ortadaki oyunculara topla vurmaya çalışırlar. Vurulan oyuncu oyundan çıkar. Topu havada yakalayan oyuncunun “canı” olur. Havada kaç tane top yakalarsa o kadar canı olur. En sonunda tek başına ortada kalan oyuncu yedi kere ortada dolanır. Vurulmazsa oyunu o grup kazanmış olur.

6. Cehennem

Beş tane çukur açılır. Çukurun yaklaşık 5 mt ötesinde her çukurun karşında bir oyuncu gelecek şekilde durulur. Oyuncular ellerindeki taşları çukura doğru atarlar. Çukurun içine taşı atmayı başaran oyunu kazanır.

7. Top Taş

Beş tane küçük, yuvarlak taş toplanır. Oyuncu taşları yere attıktan sonra bir tanesini havaya fırlatıp o düşmeden yerdeki taşlardan birini ya da birkaçını toplamak ve tekrar taşı tutmak zorundadır. Havaya atılan taş, yere düşerse oyun sırası öteki oyuncuya geçer. Taşlar önce birer birer, sonra ikişer ikişer, üçer üçer, dörder dörder gruplar halinde toplanır. Bundan sonra yere baş parmak ve işaret parmağıyla köprü yapıp öteki oyuncunun seçtiği taşa değdirmeden tüm taşlar bu köprüden geçirilir. Son aşamada taşların tümü havaya atılıp elinin tersiyle tutulur. Bunlarda fırlatılıp bu kez avuçla yakalanır. Avuçta ne kadar taş varsa o kadar sayı kazanır.

8. Çarşıya Gittim

Çocuklar daire kurarak yere çömelirler. İlk başlayan oyuncu “çarşıya gittim” le başlayarak neler satın aldığını söyler. Diğerleri de sırayla bir şeyler ekler. Aynı şeyleri sırayla tekrar ederek akışı devam ettirmesini sağlar. Sırada şaşıran veya kelimeyi söylemeyi unutan oyunu kaybeder.

9. Mendil Kapmaca

Eşit sayıda iki tane grup yapılır. Mendil kapmaca oyunu en az dört kişi ile oynanabilir. Ama oyuncular ne kadar çok olursa oyun da o kadar zevkli olur. Bir kişi mendili tutmak için görevlendirilir. Bu kişi hiçbir gruba dahil değildir. Tek görevi mendil tutmaktır. Gruplar mendilden yaklaşık olarak 20- 30 mt geriden geçer ve sıra halinde beklerler. Mendil tutan kişinin komutu ile birlikte grubun ilk sırasında olan oyuncular hızlıca koşarak mendili almaya çalışırlar. Mendili ilk tutan mendilini alır almaz diğer oyuncuya yakalanmadan kendi grubuna vardığı an kazanmış olur. Bunda strateji çok önemlidir. Özellikle mendili almak birinci görev olsa da bazen rakibin mendili alması beklenir. Mendili alamayan oyuncu mendili alan oyuncunun kendi grubuna ulaşmadan onu yakalar veya dokunur ise yakalanan kişi oyundan çıkmıştır. Hangi grubun oyuncusu önce bitirirse o grup oyunu kaybetmiş sayılır.

10. İp Atlama

İki kişi karşılıklı ipi tutar. Oyuncular sırayla ipten atlarlar. Her atlayışta farklı tekerlemeler söylerler. Birinci atlayışta:

“Tesbihim kırıldı

Suyum döküldü

Su parası

Bacak arası” deyip ayaklarının altına alır. İkinci atlayışta:

“Laleli sıfır

Annem yaptı kısır

Laleli belkız

İçeriye gir kız

İpten tut kız

Dışarıya çık kız” denir. Üçüncü atlayışta:

“ Denizde dalga

Hoş geldin abla

Eteğini topla

Rahat otur abla

Üç kere hopla

Bir, iki, üç…”

Dördüncü atlayışta:

“ Kedi damdan atladı

Apandisi patladi

Onu gören fareler

Dans etmeye başladı” diyerek atlarlar. Beşinci atlayışta:

“ Elma attım denize

Gidiyor yüze yüze

Ben vuruldum Filiz’ e

Filiz Akın evi yakın

Kın- kın- kın kına gecesi

Si- si- si simitçi

Çi- çi- çi çiğ köfte

Te- te- te televizyon

Yon- yon- yon Yonca Evcimik

Mik- mik- mik miki fare

Re- re- re reklamlar

Lar- lar- lar bizi izleyen koca karılar” söylenerek atlanılır.

11. Bilemedim Bulamadım

Genellikle kalabalıkta oynanır. Bir tane ebe seçilir. Ebe ortada dururken, diğer oyuncular karşıya dizilir. Ebe alfabeyi içinden hızlıca saymaya başlar. Birisi ona dur dediğinde kaldığı harfi söyler. O harfle şarkı türetilerek karşıya geçerler. Eğer şarkı türetemezlerse oyuncu ebeye yakalanmadan karşıya geçebilir. Eğer ebeye yakalanırsa elenmiş olur ve “ebe” kendisi olur.

12. İstop

Bütün oyuncular çember olacak şekilde dizilirler. Çocuklardan birisi ebe seçilir. Topu alıp çemberin içine geçer. Ebe olan çocuk topu havaya atarken arkadaşlarından birisinin ismini söyler. Eğer ismini söyleyen çocuk, top yere düşmeden tutarsa o çocuk ebe olur. Yine topu bir arkadaşının ismini söyleyerek havaya atar. İsmini söylediği kişi top yere düşmeden tutamazsa topu tuttuğu ilk anda “ istop” demesi gerekir. Ebe istop dediğinde bütün çocuklar hareketsiz kalırlar. Ebe o anda bir renk söyler. Çocuklar söylenen renkte bir nesneye dokunurlar. Rengi bulan çocuklar “tuttuğum elinde kalsın” derler. Söylenen renkte bir nesne tutamayan çocuklar ebe tarafından vurulabilir. Vurulan ilk çocuk ebe olur ve oyun bu şekilde devam eder.

13. Bilya Oyunu

Mahalle bakkalından alınan misketler dizilir ve bir misket vasıtasıyla belirli bir mesafeden vururlar. Kaç kişi oynuyorsa eşit miktarda bilya ortaya koyarlar. Hareket ettirilen bilyalar vuran kişinin olur. Buna “ ütmek” denir.

14. Kipi

Yere üst üste gelecek şekilde beş tane kutucuk çizilir. Bir tane küçük taş alınır. İlk önce birinci kutucuğa atılır. Oynayan kişi sekerek, çizgilere basmadan beşinci kutucuğa kadar gider. Beşinci kutucuktan tekrar sekerek birinci kutucuğa gelir ve o taşı ittirir. Taş daha sonra ikinci kutucuğa atılır. Aynı işlem tekrarlanır ve oyuncu ikinci kutucuğa geldiğinde taşı birinci kutucuğa iter. Taşın çizgilere gelmemesine dikkat edilir. Eğer çizgilere gelirse yanmış olur. Beşinci kutucuğu da bu şekilde bitirdikten sonra “tipi” bölümü başlar. Oyuncu gözlerini kapatarak, çizgilere basmadan beşinci kutucuğa kadar gider ve geri dönüp birinci kutucuğa gelir. İkinci bölümde “şipşak” tır. Bu bölümde de ayaklarını birbirine vurarak aynı işlem tekrar edilir. Üçüncü bölüm de “makas” tır. Burada da ayaklar birbirine ters bir şekilde geçirilerek, zıplayarak beşinci kutucuğa kadar gidilir. Birinci kutucuğa kadar çizgilere basmadan gelebilirse oyunun kazananı o olur.

15. Aşık Oyunu

Hayvanın aşık kemiğiyle oynanır. Kemik dik bir vaziyette yere konulur. Oyuncular ellerinde bulunan taşları uzaktan kemiğe doğru atarlar. Kim kemiği devirirse oyunu kazanır.

16. Yağ Satarım Bal Satarım

En az on kişi oturarak bir halka oluşturur. Ebe olan kişinin elinde bir mendil vardır. Elinde mendiliyle:

“Yağ satarım bal satarım

Ustam ölmüş ben satarım

Ustam kökü sarıdır

Satsam on beş liradır

Zambak zumbak

Dön arkana iyi bak” diyerek elindeki mendili birinin arkasına koyar. Ancak diğer oyuncular hiçbir şekilde ebeye bakmazlar. Mendilin kendi arkasında olduğunu farkeden kişi hemen mendili alıp ebeyi kovalar. Ebe de vurulmadan onun yerine oturmaya çalışır.

17. Çatlak Patlak

Oyuncular ellerini biri üstte diğeri altta kalacak şekilde birbirlerinin avuçlarına koyarlar. Her kelimede oyuncu yanındaki arkadaşının avucuna vurur ve şu tekerleme söylenir:

“Çatlak patlak

Yusyuvarlak

Kremalı börek sütlü çörek

Çek dostum çek

Arabayı yoldan çek

Çek çek amca

Burnu kanca

Al sana bulmaca

Kaç parça veriyorum

Bir, iki, üç, dört, beş….”

18. Saklambaç

Oyuncular toplanır. Bir tane ebe seçilir. Ebe arkasını dönerek gözleri kapalı bir şekilde, duvara yaslanmış bir biçimde ona kadar sayar. Ebe sayma işlemine devam ederken diğer oyuncular saklanır. Ebe ona kadar saydıktan sonra diğer oyuncuları aramaya başlar. Oyuncuları saklandıkları yerde bulan ebe hemen duvara gidip “sobe” diye bağırır. Ebe diğer oyuncuları ararken oyunculardan birisi ebeye görünmeden duvara gidip sobe diye bağırır. Bütün oyuncular bulunduktan sonra ebe olma sırası diğer oyuncuya geçer.

19. Vezirgan Başı

En az on kişi ve daha fazla kişiyle oynanan bir oyundur. İki ebe seçilir. Ebe olan kişiler, kendilerine isim seçerler. ( meyve adı, çiçek adı vb. ) Ebeler, karşılıklı bu oyunun şarkısını söylerler:

“ Aç kapıyı vezirgan başı vezirgan başı

Kapı hakkı ne verirsin ne verirsin

Arkamdaki yadigar olsun yadigar olsun”

Ebeler dışında kalan kişiler ebelerin kollarının altından sıra sıra geçerler. Şarkı bittiği zaman ebe olan kişiler diğer oyuncuları kollarının arasında sıkıştırarak “ bir sıçan, iki sıçan, üçüncüde deliğe kaçan” derler ve yakaladıkları üçüncü kişiye gizli bir şekilde seçtikleri isimlerin ne olduğunu sorarlar. Üçüncü kişi seçtiği varlık adına göre o ebenin arkasına geçer. Oynayan bütün oyuncular ebenin arkasına sıra olduğu zaman, oynanan yerdeki alana bir çizgi çizilir. Ebeler arkalarındaki oyuncularla birlikte çizilen çizginin sağına ve soluna dizilirler. İki grup oluşmuş olur ve bu oyuncular birbirlerini çekmeye çalışır. Çizgiyi hangi grup geçerse o oyunu kaybeder.

H. SORKUN’UN YER ADLARI VE HALK AĞZI

1. Sorkun’un Yer Adları

1.1. Domuz Tepesi

Domuzların mesken tuttuğu yer olduğundan bu isim ile adlandırılmıştır.

1.2. Kelek Yeri

Burada “kelek” adında, ceviz büyüklüğünde olan bir bitki vardır. Bu bitkinin burada çok olmasından dolayı bu isim verilmiştir.

1.3. Borluk

Buradaki boğazda çöğür otu çok olduğu için bu ismi almıştır.

1.4. Apdal Yurdu

Aptallar yaz aylarında gelip burada göçebe yaşarlarmış. Bu yüzden ismi “apdal yurdu” kalmıştır.

1.5. Birevler

Burada eskiden demir dövülürdü. Sadece iki ev vardır.

1.6. Yaz Munarı

Buradaki dağların arasında bir pınar vardır. Suyu sert ve soğuktur. İsmini buradan almıştır.

1.7. Öylen Yeri

Eskiden burada çift sürülürdü. Öğle vaktini bilemedikleri için ismi “öylen yeri” olarak kalmıştır.

1.8. Su Gözü

Dağların eteğinden sular çıkar. Pınarlar vardır. Suyu soğuk ve serttir. Kızılçal’da ve İsali’ de olmak üzere toplam iki tane su gözü vardır.

1.9. Yoğurdu Gara Dağı

Büyük bir dağdır. Adının neden bu olduğuna dair bir bigi yoktur.

1.10. Akmunar Dağı

Bu dağın olduğu yerde pınarlar çokluktadır.

1.11. Yaylalar

1.11.1. Keklicek Yaylası

Keklicek Yaylası’nda her dağın bir ismi vardır. “Yemlikli Goyak” yemlik otu çok bulunduğu için bu adı almıştır. “Böyük Çukur”da büyük bir çukur vardır. Çukurun içine develer girip çıkarmış. “Çıra Yolu” vardır. İnsanlar bu yoldan

ineklerini otlatmaya götürürler. “Ardıçlı Boğaz” da çok sayıda ardıç ağacı vardır. Bu yaylanın “Çalağan Tepesi” meşhurdur. Yüksek bir tepedir. İnsanlar buraya gelip yaylayı seyrederler. “Havaların Kepir” sivri bir dağdır. Bu dağda taşlar fazladır. “Yanık” ise; tarihte burada kocaman ardıç ağaçları varmış. Bu ağaçlar bilinmeyen kişiler tarafından yakılmış ve ismi yanık olarak kalmıştır. “Ufacık” yaylanın içindeki düz alana denir. Burada üç tane meşhur çeşme vardır. Bunlar; Yağlı Oluk, Efendiler Oluğu, Çatal Oluk’ tur.

1.11.2. Aşağı Sorkun Yaylası

Öküz Çukuru, Tazı Alanı, Goyun Daşı, Garıncalı, Çiçekli isminde önemli yerler vardır.

1.11.3. Heselli Yaylası

Heselli Yaylası’da İsali mahallesinin yaylasıdır.

1.12. Daryası

Düz bir mesire alanıdır. Bir tane çeşme vardır. İnsanlar hayvanlarını otlatmaya buraya getirirler. Eskiden ağaç çok iken piknik yapılmaya hep buraya gelinirdi

1.13. Gatıran Burnu

1.14. Hacı Omar Depesi

100

2. Sorkun’un Halk Ağzı

İşlik = Gömlek Ebe = Babaanne-Anneanne

Boduç = Testi Emmi = Amca

Şarpa = Eşarp Feslikan = Fesleğen

Ganevez = Domates Gızıl = Kırmızı

Hıyar = Salatalık Gök = Mavi

Velesbit = Bisiklet Empirme = Basma Elbise

Sicim = İp Küsüklemek = Kilitlemek

Hapam = Avuç Zoba = Soba

Kümbüz = Yumruk Külüçe = Pide

Çötüre = Sürahi Bitik = Ekmek

Nişlen = Ne yapıyorsun? Sağın = Tabak

Nörün = Ne yapıyorsun? Müfreze = Jandarma

Çerez = Leblebi Gayış = Kemer

Yemiş = İncir İledin = Ladin

Gumpir = Patates Çilemek = çisemek

Bakla = Fasülye Aş = Yemek

Yavuklu = Sevgili İt = Köpek

Dıngıldamak = Küsmek Kasket = Şapka

Bakraç = Kova Keşir = Havuç

Irbık = İbrik Badılcan = Patlıcan

Babıç = Ayakkabı Yoka Ekmek = Yufka

Zilifbasdı = Toka Getmek = Gitmek

Gafagoçanı = Nüfus Cüzdanı Pantul = Pantolon

Buynuz = Boynuz Ana = Anne

Buzavı = Buzağı Tokya = Terlik

Tana = Dana Gilik = Küçük

Sabın = Sabun Muallim = Öğretmen

Nediyi = Niçin Bellemek = Öğrenmek

Çanak = Anten Deşirmek = Toplamak

Nene = Nane Avrat = Kadın

101

Deyi = Diye Apıl = Pis

Hela = Tuvalet İlivanlı = Gösterişli, süslü

İleğen = Leğen Zellet = Lezzet

Mısırga = Hindi Datlı = Bal

Sıçan = Fare Gene = Yine

Tağın = Tahin Sümeye = Boşuna

Gofa = Kova Çit Motur = Traktör

Köş = Balkon Hırlı = Daha da

Abağan = Bilmeden Nemneşekil = Değişik

Eşik = Kapı Mahana = Bahane

Gicişmek = Kaşınmak Sofa = Koridor

Gakmak = Kalkmak Küpevi = Kiler

Görpe = Küçük Sındı = Makas

Ataş = Ateş Tavsur = Fotoğraf

Barabar = Beraber Çebiç = Keçi

Gözenek = Çiğdem Kel = Kötü

Birez = Biraz Enecek = Merdiven

Belik = Örgü Kilit = Anahtar

Öğmek = Övmek Pasaf atmak = Yalan

Gubuz = Kendini beğenmiş Alekdirik = Elektrik

Zıpbadak = Aniden Havas Olmak = Özlemek

Hapahap = Aniden Tığrınlık = Nemli Hava

Bayağı = Birçok Matıflamak = Saçmalamak

Bitecik = Bir tane Ubara = Numara

Holluk = Kümes Çimmek = Banyo Yapmak

Apdıl = Evin öününün altı Bülüç = Civciv

Gocamak = Yaşlanmak Deprenmek = Hareket etmek

102

I. SORKUN’UN ETNOGRAFİK MALZEMELERİ

1. Dibek

İçinde susam, sarımsak, kekik, nane, ceviz, fındık, fıstık vb. dövülür.

2. Elek

Bulgur kepeği, un vb. elenir.

3. Saban

Ata takılan yan gayışlara saban takılır. El yardımıyla tarla bu şekilde sürülür.

4. Atkı

Saman atmaya yarayan bir malzemedir.

5. Dirgen

Ot döndürülür. Atkının küçüğüdür.

6. Yuvak

Yağmur yağdığında toprak damlar akmasın diye yuvakla yuvulur. Toprağı sıkıştırır.

7. Kile

Buğday ölçmeye yarayan bir malzemedir.

8. Dırmık

Bahçedeki küçük yabancı cisimleri ( taş, çöp, ot ) toplamaya yarar.

9. Senit

Üzerinde hamur açılır.

10. Sini

Çok amaçlıdır. Genellikle üzerinde yemek yenilir.

103

11. Gosa

Ot biçmeye yarar.

12. Külünk

Taş kırmaya, demir çakmaya, odun kırmaya yarar.

13. Bişşek

Tulukla ayran dövmede kullanır.

14. Tuluk

Hayvanın derisi çıkartılır. Çıkartılan derinin tüyleri yolunur. Çam ağacının kabuğu dövülerek un haline getirilir. Tüyü yolunan deriye bu un serpilir. Kuruması beklenir. İçinde yayık yayılır.

15. Gazan

İçinde tarhana bulanır. Bulgur, salça kaynatılır. Ayrıca düğün pilavları büyük gazanlarda pişirilir.

16. Eksiranı

Hamur kesmeye yarar.

17. Galbur

İçinde buğday elenir.

18. Sâç

Üzerinde yufka ekmek pişirilir.

19. Güğüm

Bakır ve alüminyum güğümler vardır.

20. Sayacak

Köy evlerindeki ocaklıklarda bulunur. Üç ayaklıdır. Ateşin üzerine konulur. Bunun üstüne tencere, kazan vb. konulur.

104

21. Dığan

Külüçe püşirilir. İçine mayalı hamur konulur. Dığanın üstü sâçla kapatılır. Sâcın üstüne ateş yakılır.

22. Tufran

Toprak bir kaptır. Sağında ve solunda kolu vardır. İçine yoğurt konulur ve bu kollarından tutularak sallandırılır ve tereyağ elde edilir.

23. Orak

Ot biçmeye yarayan malzemedir.

24. Tağra

Çalı budamaya yarar.

25. Nacak

Odun kesmeye yarar.

26. Satır

Et doğranır.

27. Eğef

Atın boynuna takılır.

28. Yan Gayış

Sabanı bağlamaya yarar. Atın sağından ve solundan geçirilir.

29. Şelek Gazma

Hafif bir kazmadır. Genellikle yumuşak topraklar kazılır.

30. El Daşı

Ortası delik iki silindirik taş ve bu taşların ortasına mille yapılan bir el değirmenidir. Üstteki taş üzerine takılan kolun elle çevrilmesi sonucunda döndürülüyor. Buğday, arpa, mısır, arpa, çavdar gibi tahıl malzemeleri çekilir.

105

31. Çapa

Kazmanın küçüğüdür. Genellikle patates otu almada kullanılır.

32. Irbık

Güğümün küçüğüdür. Bir su kabıdır.

33. Bel

Toprağı alt üst eder.

34. Mıh

Kalın, büyük odunların arasına koyularak balyoz yardımıyla çakılır. Odun ayrılmış olur.

35. Balta

Keskin tarafıyla odun kesilir.

36. Çilingir

Kalburun büyüğüdür. Nohut, fasülye elenir.

37. Yağrık

Üstünde et doğranır.

38. Sındı

Makas

39. Gıl Darağı

Keçilerin kılları kırkılır. Kırkılan kıllar bu tarak yardımıyla inceltilir. İnceltilen kıllardan eğirmeçle ip yapılır.

40. Örs

Üzerinde demir dövülür, kosa çekiçlenir.

106

41. Gosa Çekici

Kosanın ağzına bu çekiç yardımıyla sürekli vurularak, inceltir ve keskinleştirir.

42. Dörpü

Kazma, kürek vb. sapları inceltilir.

43. Bakraç

Hayvanların sütleri bakraçların içine sağılır.

44. Erende

Tahta, saplık inceltir.

45. Semer

Eşeklerin üstüne yük taşıması için vurulan malzemedir.

46. El Terezisi

Tahtadan yapılmış bir tartıdır.

47. Küme

İçinde yoğurt muhafaza edilir.

48. Maşrafa

Su içilir.

49. At Arabası

Atın arkasına bağlanır. İçinde eşya, ot vb. taşınır.

50. Eğe

Bıçak, tahra vb. sürter.

51. Beğlik Gazma

Sert toprak kazılır.

107

52. Dağar

Topraktan yapılmıştır. İçinde un muhafaza edilir.

53. Gem

Atları zaptetmek için ağzına takılır.

54. Çizi Gazması

Patates çizileri açılır.

55. Bişirgeç

Tahtadan yapılmış olup uzun ve incedir. Sâcın üstündeki ekmek bişirgeçle pişirilir.

56. Düğen

Eşeğin arkasına takılır. Otu inceltmeye yarar

108

İ. YAĞMUR DUASI

Yaylalarda nisan yağmurları yağmaya başladığı zaman halk sevinir. Nisan yağmuru bereket getirir. 10-15 tane delikanlı toplanıp kapı kapı yağmurcuk gezerler. Yağmurcuk gezerken:

“Yağmurcuklar yağ ister

Kaşık kaşık bal ister

Gök geçiler gurban isder” tekerlemesi söylenir. Gidilen evlerden; yağ, bal, salatalık, yumurta, bulgur, şeker vb. alınır. Gençler bu malzemeleri hep birlikte toplanıp yerler. Hemen orada ateş yakıp yağda yumurta yaparlar.

109

J. KOÇ-TEKE KATIMI

Keçilerin çobanı olur. Çoban, tekeleri kasım ayında keçilerin içine katar. Teke katıldığı gün, köydeki bütün delikanlılar toplanırdı. Çobanla beraber ellerinde çanlarla mahalle mahalle dolaşırlardı. Evlerin kapısına geldiklerinde:

“Tek tekecik tekecik

Allı pullu tekecik

Teke gattım duydunuz mu

Selam verdiniz aldınız mı” tekerlemesini söylerlerdi. Ev sahipleri “tekecikler geldi” diye sevinirlerdi. Buğday, arpa verirlerdi. Aldığı buğday ve arpayı eğbesine koyup hemen evlerine yıkıp gelirlerdi. Ayrıca üzüm, çerez de verilirdi. Delikanlılar toplanıp bunları bir kenarda yerlerdi.

110

Bir de koç katımı vardır. Eylül ayı girdiğinde koyunun içinden koçlar ayrılır. 20 gün koçlar ayrı güdülür. Koçlar; allanır, pullanır, boyanır, güzelleştirilirdi. Bu yirmi günün sonunda mal sahipleri toplanırdı. Koçları okuyup, üfleyip koyunların içine tekrar salarlardı.

111

K. KURT AĞZI BAĞLAMA

Mal sahipleri, hayvanlarını otlatmak için meraya salarlar. Burada yayılırken hayvanın birisi kaybolur. Sahibi arar ama bulamaz. Mahallede bu işlerden anlayan bir kadın vardır. Hayvan sahibi bu kadının yanına gider. Hayvanının kaybolduğunu, canavar tarafından yenebileceğinden şüphelendiğini söyler. Kurt ağzı bakmasını ister.

Kadın ilk önce eline biraz buğday alıp onu yere serper. İki buğday tanesi yan yana geldiğinde, hayvanın nerede olduğunu ve canavar tarafından yenmediğini söyler. Sonra kurt ağzı bağlar. Okur, üfler ve artık canavarın o hayvana yaklaşamayacağını söyler.

112

L. KÜTÜK DÖKME

Düğün tamamlandıktan sonra akşam, sağdıç ve köyün gençleri birlikte çiftin evinin damına çıkarlardı. Ellerine bir urgan alırlar ve urganın ucuna bir kova bağlarlardı. Sonra bunu bacadan aşağı sallandırırlardı. Aşağıdan helkinin içine sinidişi koyarlardı ve yukarı çekerlerdi. Hepsi beraber yerlerdi.

Eskiden ilk oğlu olan kişinin arkadaşları, o kişinin evinin önüne kütük dökerlerdi. Bunu sevinçten yaparlardı. Baba olan kişi de sevinerek evinde ne varsa o kişilere verirdi.

113

M. HIDIRELLEZ

Hıdırellez yaza giriştir. Hıdırellez günü yaş ağaç kesilmez, dağa gidilmez, kötü söz söylenmez. Eve ilk kim misafir gelirse hızır bilinir.

Bundan 100 sene evvel Sorkun’da Abdullah isimli bir kişinin Hızır gördüğüne inanılır. Hızır, bu kişinin yolunu kesmiştir. “Dile benden ne dilersen” diye sorar. O da “Az verip şaşırma, çok verip taşırma” diyerek cevap vermiştir. Ancak çok korkmuştur. Hızır daha sonra kaybolmuştur. Adam eve geldiğinde kırk gün hasta yatmış ve daha sonra vefat etmiştir.

114

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SORKUN KASABASI ŞAİRLERİ, OZANLARI, HALK ŞİİRLERİ ÖRTNEKLERİ

A. YURTTAŞ HÜSEYİN

1. Hayatı

“Torosların kuzey eteklerinde, Çarşamba Çayı’nın çıktığı Bozkır ilçesinin Sorkun Köyü, Kızılçalı Mahallesi, Sugözü mevkiinde 1955 yılında ailenin yedinci bireyi olarak dünyaya gelmişim. Dağ köylerinin tüm zorluklarını yaşayan biri olarak ekonomik sıkıntılar içinde ilköğretimi Sorkun ve Kızılçal İlkokulu’nda, ortaöğretimi Cihanbeyli Ortaokulu’nda, liseyi Konya Karatay Lisesi’nde, yüksek okulu Konya Selçuk Enstitüsü Sosyal Bilgiler Bölümü’nde okudum. Lisansımı da Eskişehir Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Coğrafya Bölümü’nde tamamladım.

Vatani görevimi yedek subay olarak Konya’da yaptım. Bir kamu kuruluşunda yazıcı hesapçı olarak çalıştım. İşyerinde sendika temsilcisi olarak farklı kurullarda görev yaptım. İşyerinde faaliyet gösteren tüketim kooperatifi başkanlığı ve konut yapı kooperatifi başkanlığı yaptım. Aynı işyerinde 2003 yılında emekli oldum. Evliyim, üç çocuk babasıyım ve dört torun sahibiyim.

Amatörce şiir denemelerim bulunmaktadır. Sivil toplum kuruluşlarında görev almamım sebebi ise; “Akıl ve bilimi rehber edinerek, insanlara yararlı bir insan olma çabamı da gücüm yettiğince sürdürmektir.”

Sorkun Kasabası Kalkınma ve Dayanışma Derneği’nin 1. Olağanüstü Kongresi’nde yönetime ve dernek başkanlığına seçildim. Dört dönemdir dernek

115

başkanlığı görevini yürütmekteyim. Bozkır ve çevresi dernekleriyle ve diğer sivil toplum kuruluşlsrı ile sosyal çalışmalar/salih hizmetler yapmaktan mutluluk duyuyorum…” (YURTTAŞ HÜSEYİN)

2. Şiirleri

2.1. Karasu

Baba yadigarı karlar içinde kalmış yalnız ve hüzünlü

Baharın habercisi karasu çıkmış

Köpük köpük bembeyaz coşmuş

Sanki beni çağırıyor hadi gel gayrı diye

Ata yurdum, heyecanla bekliyorum

Sana kavuşacağım günü

Bekle sevgilim, çok değil

İbibikler öter ötmez oradayım…

2.2. Kendinle Söyleşmek

Hüseyin, yaratılanların en güzelisin

Aklını kullanırsan, her şeyin üstesinden geleceksin

Zamanı gelince ele ayağa düşeceksin

Malın, mülkün bir şey ifade etmediğini göreceksin

Hayal edip zaman tünelinde gezeceksin

Nerede evladım, nerede eşim, dostum, akrabam diyeceksin

Ah edip gözyaşlarını dökeceksin

Tüm sırlarınla kara toprağına gireceksin

Hayırlıysan güzel, hayırsızsan çirkin yad edileceksin

Bu dünyaya ne ektiysen, öbür dünyada onu biçeceksin…

116

2.3. Çocukluğuma Bakıyorum Çocukluğumu Hatırlıyorum

Berber parası yoktu herhalde

Anam sındı ile keserdi saçımı

Haşhaş kozalağı gibi olurdu başım

Çocuklarıma bakıyorum, çocukluğumu hatırlıyorum

Banyomuz yoktu sıcak sulu

Leğende kirli çamaşırların üstüne oturup

Kalıp sabunla yıkardı anam beni

Çocukluğuma bakıyorum, çocukluğumu hatırlıyorum

Terzimiz yoktu takım elbise dikecek

Siyah şayak bez en iyi urbalıktı

Anamım diktiği askılı pantolon en güzel esvaptı

Çocukluğuma bakıyorum, çocukluğumu özlüyorum

Renk renk gazeteler yoktu okumak için

Yerde yazılı bir kağıt parçası görsem

Merakla kapar her tarafını okurdum

Çocukluğuma bakıyorum, çocukluğumu özlüyorum

Babamın akarları yoktu

Kesilecek bir ormanı

Odununu taşıyacak bir de boz eşeği vardı

Çocukluğuma bakıyorum, çocukluğumu hatırlıyorum

117

Keserdik meşe ağaçlarını ormandan

Yükleyip eşeğe, ekmek fırınlarına satar

Parasına da arpa, buğday, kalem, defter, kitap alırdım

Çocuklarıma bakıyorum, çocukluğumu özlüyorum

Taşlı tarlalardan orakla biçilen ekinleri

Deste deste denk edip yüklerdik eşeğe

Karınca gibi taşırdık evin damına

Çocuklarıma bakıyorum, çocukluğumu özlüyorum

Çakmak taşlı düvene koşardık eşekle ineği

Deh, ho deyip sürerdik sapı

Yel estikçe savururduk daneyi samandan ayırmak için

Çocuklarıma bakıyorum, çocukluğumu özlüyorum…

2.4. Yurttaşca

Gün battı yattık

Gün doğdu uyandık

Tüm yurttaşlar kenetlendik, halk olduk

Bu topraklarda boy attık

Kaderde, tasada, kıvançta bir olduk

Yollara düştük ülküdaş olduk

Halklarımız birleşti, millet olduk

Vatanımıza saldıranları perişan ettik

118

Kanımızla bayrağımıza renk verdik

Türkiye semalarına al bayrağı diktik

Vatan sana minnettarız dedik

Atatürk ile Cumhuriyeti kurduk

Sönmüş ateşin küllerinden ülkemizi var ettik

Türkiye Cumhuriyeti sonsuza dek yaşayacak dedik

Mazlum milletlere, ulusumuzu gıpta ettirdik

Yurttaşlarım, vatanına sahip çık, bu son şans dedik…

2.5. Koca Çınar

Koca çınarın altında yatarken

Gökyüzüne şöyle bir bakarken

Koca kubbe üstüme bir şemsiye olurken

Tüm hüzünler kaplar içimi bu hayattan göçerken

2.6. Hüseyin Nedir

Her güzelliğin adısın

Üzerine söylenecek başka söz yok

Sen varlıkları tanıtacak ne hoş kavramsın

En yüce duyguları kaplarsın

Yükselen yedi kat göklere sığmazsın

İnsen dünyaya her yeri sararsın

Nice varlıklara olursun sıfat

Çok güzellikler var içinde görebilene

119

Evrenin derinliklerine yayılır gidersin

Tüm varlıkların içinde varsın

İlimle tanıtsan kendini yedi cihana

Neden kapladığını her güzelliği ancak yaratan bilir…

2.7. Küs Gitmek

Ölüm hayatın ürküten gerçeği

Gülerek geldiğimiz bu dünyadan

Yakın hissettiklerine küserek gitmek

Ne dersen de, koyuyor insana…

120

B. CELAL ÜNAL

1. Hayatı

“Doğum tarihimde bir karışıklık olmuş. Babam askerde olduğu için 1965 yılı soğuk bir kasım sabahı mı yoksa 1964 yılı bir kasım sabahı mı dünyaya gelmişim bilmiyorum. Tek odalı bir evde dünyaya gelmişim. Babamın işi dolayısıyla ilkokula İstanbul’da başladım. İki yıl burada okudum. Diğer sınıfları ise Sorkun Kızılçal İlkokulu’nda okudum. 1979 da Bozkır’da ortaokula başladım. 1985’te yine aynı okulun lisesinden mezun oldum. Aynı yıl Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni kazandım. 1991’de mezun oldum. 1992’de Bitlis Tatvan ilçesinde Karşıyaka Ortaokulu’nda göreve başladım. İki yıl zorunlu hizmetimi tamamladıktan sonra tayinim Karaman’ın Ermenek ilçesi Görmeli Köyü Ortaokulu’na çıktı. Yedi yıl orada çalıştıktan sonra İzmir’e tayin istedim. On bir yıldır da İzmir’de yaşamaktayım. Evli ve bir çocuk babasıyım. İlkokul beşinci sınıftan beri yazdıklarıma şiir denilirse birşeyler yazıp çiziyorum. Yazdıklarım çeşitli dergilerde yayımlandı. Bir de “Gül Akisini Gördü Su Damlasında” isimli amatörce basılmış bir şiir kitabım var. Kendime şair demedim demem de. Zaten ülkemizde sanatın yetim çocuğun ne zaman gerçek değerini bulursa şair olup olmadığımızı o zaman anlayacağız.” (Celal ÜNAL)

76 şiiri ve 4 yazısı bulunmaktadır. Aşağıda bu şiirlerden birkaç tanesi örnek olarak verilmiştir. Bunun haricinde “Gül Aksini Gördü Su Damlasında” isimli bir de şiir kitabı bulunmaktadır. Bu, ilk şiir kitabıdır.

121

2. Şiirleri

2.1. Hasretinle Üşüyorum

Hiç olmazsa bir bahar

Bir babalar günü kadar

Yanımda olsaydın

Sıcak gülüşünü öyle özledim ki Babam

Bak içimde zemheri ayazları ay haziran

Yurt tuttular anlıyor musun

Yokluğunda

Kimseler anlam veremiyor

Gözümdeki yaşlara

Erkekler ağlamaz ya

Hem de nasıl ağlar

Bilmezler ki yeri ısıtan

Zarif küçük bulutlar değil

Kara büyük bulutlar

122

Bazen erken yatıyorum erkenden

Yemek bile yemeden

Bir ümit işte benimki

Rüyamda gördüm diye seni

Belki de kırgınsın bana

Rüyalarıma bile gelmiyorsun baksana

Kırgınsan da haklısın

Oturup bir muhabbet demedik

Sarılamadım doya doya

Çıldırırdım doğan günüm

Kavuşma ümidim de olmasa

Sen rahat uyu Babam dualarımla

Gelinceye kadar yanına

2.2. Üşüyorum

Mevsim yaz

Yüreğimde zemheri

Yüreğim ayaz

Üşüyorum iliklerime kadar

Ayaklarım yorgun

Zaman göç zamanı değil

Gönlüm söz dinle

Asfaltta yumurta pişiyor

Taze dal yanıyor ağaçta da

Benim ellerim donuyor…

123

2.3. Öğrendim

Ben hiç böyle ağlamayı bilmezdim baba

Doya doya ağlamayı sen gidince öğrendim

Irmaklar imrenir oldu baharda bana

Çağlayıp coşmayı hasretinle öğrendim

Irmakların sesini şarkı türkü sanırdım

Oysa ayrılığa yanan ağıtmış

Ayrılığın yüreğimi dağlayınca öğrendim…

2.4. Silindi Tüm Renklerim

Gökkuşağı gibi her renkten vardı bende

Alımda vardı morumda kırmızım al bayrağın rengiydi

Mavime gökler yeşilime ırmaklar imrenirdi

Renklerimi gören gelincikler utanır başını eğerdi

Sildiler tüm renklerimi gri beyaza döndüm

Çaldılar sevinçlerimi, sevgimi, ümidimi

Susuz bir yaza döndüm

Ayazda ekin yaprağı gibi ne yeşilim ne sarı

Nazlı nazlı salınırken sazlıkta başımda tuğ

Kurudum yandım bir avuç toza döndüm…

2.5. Yolcu

Yolcu yola çıktın da azık aldın mı yanına

Yolcu hazırlığın var mı sonsuzluk yurduna

Ekmeğin suyun hatta alacak nefesin

124

Sözsüz konuşmaya mecalin

Yolcu yok mu yoksa yolda olduğundan haberin

Limana varıncaya kadar uykuda mısın

Geleceğin farkında mısın

Olmayacak sabahların gelmeyecek akşamın

Yolcu uykuda bitmesin yolun

Uyan kendini seviyorsan

Sonsuzluk limanına varmadan…

2.6. Zaman Beni mi Ben Zamanı mı

Güz yelleri eser gönül bağımda

Yapraklar savrulur dal secde eder

Başa almadı aklını gönül

Bu geç çağında

Göz pınarı çağlar dudak gülümser

Hey benim günüm, haftam, ayım, yıllarım

Ben sizleri bozuk para gibi harcadım

İpek tenim karardı

Ağardı kömür saçlarım

Anladım hem de tüm hücrelerimle

Zamanın biri de birmiş bini de

Anladım da tükenip gitti

Belli değil kaç günüm kaldı elimde

Bir gün ansızın oyun biter de

Perde kapanır gözlerinde…

125

2.7. Saldım

Ahımı karlı dağlara saldım

Gün olur bir gün bulurlar seni

Yüreğimi kızgın çöllere verdim

Gözyaşlarım sel olur alırlar seni

Bu yetim yüreğe reva mı ceza

Tövbe ettim türküye şarkıya saza

Bu sabırsız gönlüm çıkar mı yaza

Ben seni dönülmez yollara saldım…

2.8. Yüreğim Buzdu

Sen her mevsim ayrı tatda yaşarken

Haberin var mı kıştım ben

Sen renk renk çiçekler açarken

Bende kristallendi buzlar

Sen meyveye dururken yazda

Ben dondum hep ayazda

Zemheriydi bana hep vakit

Cemreler hiç gelmedi kapımdan

Anlayacağın söyleyeyim uzatmadan

Benim yüreğim buzdu

Sevgin ısıtmadan.

126

2.9. Aldanma

Bir hayalsin yeryüzünde

Sen kendini ter sanırsın

Ruhun bedende emanet

Sen kendini can sanırsın

Dört mevsim uzun değildir

Ömrüm dört mevsim dört güne bedeldir

Dört mevsimi dört bin yıllık yol sanırsın.

2.10. Ben Bir Öğretmenim

Ben bir öğretmenim

Cehaletin karşısında

Bükülmez kolum benim

Vurulsam da Erzurum’da, Batman’da

Gene kalkarım dimdik ayağa

Çünkü çocuklarım var benim

Nemrut’un eteklerinde, Ağrı’da

Işık gerek, bilgi gerek onlara

Ben bir öğretmenim

Bu yolda bakmayın

Ağardığına saçlarımın

Ağarsa da saçlarım benim

Bükülmez benim belim

Ben bir öğretmenim

Ovalar kadar geniş yüreğim

Denizler kadar derin sevgim

Mutluluğum, sevincim

Benim öğrencilerim

Ben onlarla ağlar, onlarla gülerim

127

C. KEMAL SEYYAHİ

1. Hayatı

“1971 Sorkun Köyü doğumluyum. İsmim Kemal Akyol (SEYYAHİ) İlköğretimi köyümde okuduktan sonra Sorkun Kur’an Kursu’nda okudum. Şiire merakım çocukluğumdan beri içimdeydi. Şimdilerde Seyyahi mahlasını kullandım. Bir süre sonra şairler, sanatçılar camiasında Kemal Seyyahi olarak tanınmaya başlandım. Kanal 34 televizyonunda “Seyyahi ile” isimli edebiyat, sanat, söyleşi ve derneklerle ilgili programlar yaptım. 2018 yılından itibaren 93.9 MEDYA FM’de “Seyyahi İle Mısraların Dili” programında şiir ve türkü içerikli program yapmaya devam ediyorum.” (Kemal SEYYAHİ)

2. Şiirleri

2.1. Berna ile Ahmed’e Ağıt

Hüzünlerle uyandık, bir bayram sabahında

Ne şekerin ne tuzun tadı yok damağımda…

İsyanım düzensize, sözüm yok kaderime

Her gün keder eklerim bitmeyen kaderime…

İki taze gül düştü Bozkır’ın mezerine

Toroslar kadar büyük kor düştü üzerime…

128

Cennete uçup gitti oğlumuz ve kızımız,

Asırlarca sürecek bizim yürek sızımız…

Açmadan soldu gtti, dallarında tomurcuk,

Ahmedim kara gözlü, Berna’mız boncuk boncuk…

Kapandı ceylan gözler, bir daha uyanır mı?

Kuzum yaktın içimi, bun can dayanır mı?

Bala’m kurban, yazık oldu Turna’ya

Allah rahmet eylesi, Ahmet ile Berna’ya

Cennet mekan olsun Ahmet ile Berna’ya…

2.2. Çık

Gitmek istiyorsan, beklemeden git,

Dayanmaz kalbim, teklemeden git,

Son sözüne, cümle eklemeden git,

Gitmek isteyene, kapı hep açık,

Gürültüyle gelmiştin, usul usul Çık…

Bırak güllerimi bırak, dalında solsun,

Yad eller koklasın, yad eller olsun

Ne diyeyeim başka, canın sağolsun,

Gül dedim, Gülistana olmadın layık,

Yaprağa dikene, yerinerek Çık…

129

Ektiğin rüzgarı, fırtına olarak biç,

Özünde yüzünde, gülmeyesin hiç,

Pişmanlık zehrini, kana kana iç,

Sarhoşlar yoldaşındır, yürüme ayık,

Koşarak gelmiştin, sürünerek Çık…

Harmanda hasadın, kurt ile kuşa,

Her seferde vurasın, baltayı taşa,

Kabuslarla uyan, korkuyla yaşa,

Günlerce hıçkır, yıllarca sayık,

Pürneşe gelmiştin, ağlayarak Çık…

2.3. Tesbih Eder Mevlayı…

Varoluş gayesini, akıl idrak edince

Her canlının lisanı var kendince

Yaratan ALLAH’ın ilmi adedince

Tesbih eder yüce Mevlayı Mevlayı…

Binlerce renk, armonidir nebatat,

İlahi kudrete ederken biat,

Her mevsimde cennet olur tabiat

Tesbih eder yüce Mevlayı Mevlayı…

Arıya ilmini kim öğretiyor?

Koskoca evreni kim yönetiyor?

Yüz bin kere atan yürek ne diyor?

Tesbih eder yüce Mevlayı Mevlayı…

130

Yılan fiziksel yerde sürünür,

Bu cahil kuluna öyle görünür,

Allah’u alem, secdelerle bürünür,

Tesbih eder yüce Mevlayı Mevlayı…

Dünya kainatta küçük bir zerre,

Rahman, hayır gizlermiş şerre

Arz-ı hal arş’ı ala dahi yer küre

Tesbih eder yüce Mevlayı Mevlayı…

2.4. Çanakkale

Saldırdılar vahşice, ecnebiler güruhu

Çanakkale’de yine, sahabenin o ruhu…

Bakın ne buyuruyor, Kur’anda Allah’ımız

Nebi’lerle haşrolunur, şehit olanlarımız…

Peygamber müjdeledi, ediyor şahitlikte

Her haneden bir nefer, yaşıyor şehitlikte…

Böyle asker var mı? Beşeride ahirde

Kan kusturdu düşmana, ecdad Kilitbahir’de…

Yüz binlerce şehit, kiminin kolu yok kiminin başı

İman kuvvetiyle topu, ateşledi Seyit Onbaşı…

Masmavi denize, ırmak gibi kan aktı

Yerde yalın kılıçlar, adeta şimşek çaktı…

131

Vatanın üzerine güneş, Çanakkale’den doğdu

Son nefesteydi Adem, atam küffarı boğdu…

Ülkemiz tek bütündür, hem doğusu hem batısı

Türkiye evimizdir, Çanakkale çatısı…

2.5. Bir Hoş Oldum Be…

Daldım gittim geçmişimin düşüne

Çoluk çocuk bağ bahçenin işine

Beş on kişi kör serçenin peşine

Düşündüm o günleri bir hoş oldum be…

Kazma kürek tutardık ellerde nasır

Fukaranın evinde el kadar hasır

Gumpir nohut bakla biraz da mısır

Düşündüm o günleri bir hoş oldum be…

Çarşı ekmeği bulurduk arada belki

Bayram eder sevinirdi hanenin halkı

Ciceler giderdi sağmaya ılkı

Düşündüm o günleri bir hoş oldum be…

İyiye sayılmazdı kapıyla eşik

Tahtaydı kaşıklar tahtaydı beşik

Çobanımız yoksa güderdik keşik

Düşündüm o günleri bir hoş oldum be…

132

Yalındı ayaklar başımız açık

Sen de sekiz dokuz hadi on buçuk

Yükümüz büyüktü de yaşımız küçük

Düşündüm o günleri bir hoş oldum be…

2.6. Zalim

Her mevsimde bahçemde baharım vardı

Bahçemi hazana terk ettin zalim

Benim kime ne zararım vardı

Hayatla bağımı koparttın zalim…

Yasemen gösterip yaban gülünü

Denizler kastedip umman çölünü

Kendi halindeki Hakk’ın kulunu

Mecnuna çevirip bunattın zalim…

Aşkın ile yandım gezdim fezayı

Meğerse ömrümü etmişim zayi

Mükafat yerine bunca cezayı

Ne yaptım da böyle hakettim zalim…

Mutluluk sırtını dönerek geçti

Günlerim ismini anarak geçti

O sahte sevgine kanarak geçti

Ne diye gönlümü kanattın zalim…

133

Sözlerin vurdu artık sussan da

Anlat ki öğrensin dostta düşmanda

Yüz bin kere af deyip pişman olsan da

Sen benim ömrümü tükettin zalim…

2.7. Muhammed Ali Aşkına

Gel eyleme yüzün asma ne olur

Gönlün kırdım senin döndüm şaşkına

Yaram derin tuzun basma ne olur

Muhammed Mustafa Ali aşkına…

Erenlerin dergahında küsmek olur mu

Yaradan selamın kesmek olur mu

Hakk için davette susmak olur mu

Muhammed Mustafa Ali aşkına

Pir sultanım dost yoluna serildim

Beytullahın örtüsüne sarıldım

Can Ali’yle Zülfikar’da dirildim

Muhammed Mustafa Ali aşkına…

Beşer oğlu beşerim bir hata ettim

Ayrılık zehrini mahzende yuttum

Dostun bahçesinden güller uzattım

Muhammed Mustafa Ali aşkına…

134

2.8. Yarıda Kaldı

Ne güzel yıllardı, masum ve nihad,

Bahşedilmiş ömürde, dolacak miad,

Biraz rahatladım, yaşamaktan tad,

Almaya başladım yarıda kaldı…

Canımdan bıktırdı, işvesi nazı

Baharı görmeden, geçti ilk yazı

Sandım ki felek, barışa razı

Mutlu olacaktım, yarıda kaldı…

Kurulmuş kapanlar, türlü hileler,

Yağmur gibi yağıyorken belalar,

Bitti derken ızdıraplar çileler,

Gülmeye başladım yarıda kaldı…

Karşımdaydı hedef, yol büküm büküm

Her adımda ağırlaştı can yüküm,

Kesindi kanaat, kesin bir hüküm,

Vermeye başladımyarıda kaldı…

2.9. Özledim

Asırlık sevdadır yanar bağrımda,

Köyümde yurdumda gezmeyi çok özledim,

Hasreti anlatırım size çağrımda

Çayların içinde yüzmeyi çok özledim…

135

Çiçekler yaprak açar dallarda,

Baharda yaylaya göçer yolarda,

Navruzlar çiğdemler açar dağlarda,

Navruzu çiğdemi kazmayı çok özledim…

İbibikler bülbüller hani kuşlarım?

Hani çimenlerim hani taşlarım?

Nerede çocukluk arkadaşlarım?

Dayıyı, emmiyi, teyzeyi çok özledim…

Mısırlar hıyarlar olurdu bostanda,

Buz gibi sular dolardı testimde,

Yağmurdan sonra damın üstünde

Yuvak ile damları ezmeyi çok özledim…

Her yanda tepe her yerde belen

Gitmek istemez Bozkır’a gelen,

Yanık yanık meleyip gelen,

Koyunun ardında kuzuyu çok özledim…

2.10. Sorkun’um

Seherin vaktinde esiyor yeller,

Menevşeler çiğdemler açıyor güller

Güllerin dalında öter bülbüller